Firdevsü'l-İkbal'e göre Hive Hanlığı tarihi ve devlet teşkilatı

Abstract

ANAHTAR KELİMELER: Harezm, Hive Hanlığı, Kongrat Hanedanlığı, Firdevsü'l- İkbal, Amu-Derya, Muhammed Rahim Han. Türk ve Dünya tarihinin önemli bir alanını kapsayan Orta Asya Türk tarihi, yerli yabancı pek çok araştırmacının dikkatini çekmiş ve çalışma alanı olarak belirlenmiştir. Ancak çalışmalarda Orta Asya tarihine ışık tutan temel kaynaklar çok fazla kullanılmamış, çoğu zaman, araştırmacılar ikinci el kaynaklarla yetinmişlerdir. Biz ise ana kaynak olarak Firdevsü'l-İkbaPi seçtik ve bu kaynak ışığında Orta Asya'nın üç önemli hanlığından biri olan Hive Hanlığı'nın siyasi tarihim ve devlet teşkilatını incelemeye çalıştık. Dönemi ana kaynağımızın büyük bir kısmını oluşturan ve Hive Hanlığı'nın yetiştirdiği en büyük hükümdar olan Muhammed Rahim Han I. (1806-1825) ile hanlık, merkezi yapı kazanmış ve Orta Asya'nın en güçlü devletlerinden biri konumuna gelmiştir. Hive Hanlığı içerisinde Özbekler, Türkmenler, Şartlar ve Karakalpaklan barındıran bir devlettir. Kendinden önceki hanlıklarda hükümdarın temel işlevi olan "eşitler arasında birinci" konumunu yükselten ve muktedir bir siyaset izleyen Muhammed Rahim Han, Rus Çan Petro I. ve Osmanlı Hükümdarı Mahmud II. 'u kendine örnek alarak hanlığını çağdaş ve modern bir yapıya kavuşturmuş, hanlığın hem siyasi, hem de sosyal ve iktisadi yapısında önemli değişikliklere gitmiştir. Bu araştırmamızla biz de yukarıda özetlediğimiz yapıyı ortaya koymaya ve zaman zaman da onu Orta Asya'da hüküm süren diğer hanlıkların yapısı ile karşılaştırmalar yaparak açıklamaya çalıştık.