Osmanlı'dan Cumhuriyet'e darüleytam umum müdüriyeti 1914-1927 = General directorate of orphanage from the ottoman empire to the republic of Turkey 1914-1927

Abstract

Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde cereyan eden 93 Harbi, Balkan Harbi ve I. Dünya Harbinin siyasi ve ekonomik sonuçları olduğu kadar toplum yapısını değiştiren sosyal sonuçları da vardır. Kaybedilen topraklar ve bir milyonu aşkın insan kaybı, bir yandan mülteci göçünü bir yandan da yetim kalan çocukların himayesi sorununu gündeme getirmiştir. Özellikle Balkan Savaşlarında; Avrupa topraklarının %83'ünün, nüfusunun %69'unun kaybedilmesi, daha sonra meydana gelecek önemli sosyal olayların habercisi niteliğindedir. Bu durum özellikle; Osmanlı Devleti'nin kontrol edemediği bir göç dalgası, göçmenlerin barındırılması, yetim ve öksüzlerin himaye edilmesi sorununu beraberinde getirmiştir. Osmanlı Devleti'nde son dönemde karşımıza çıkan Darüleytamlar (Osmanlı yetimhanesi) işte bu ağır tablonun bir sonucu olarak doğmuştur. Darüleytamlar birinci etapta şehit çocuklarını, ikinci etapta Balkan Harbinden sonra göçen yetimleri, kimsesiz, mahrum, himayeniz çocukları barındırıp himaye etmek, eğitmek ve bir zanaat öğretmek gayesiyle kurulmuştur. Darüleytamların kuruluş süresinden kapanışına kadar geçen on yıllık süre, Osmanlı Devleti'nin yıkılışı ve cumhuriyetin ilk yıllarını kapsamaktadır. Savaşın kaybedilmesiyle beraber imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması ve beraberinde gerçekleşen Osmanlı topraklarının işgali, devletin her yerine yayılmış olan bu kurumları önemli ölçüde etkilemiştir. Uluslararası arenada Osmanlı Devleti'nin karşı karşıya kaldığı bir mesele olan Ermeni tehciri de mütareke sonrası kurumlara baskıyı arttırmış, öyle ki Osmanlı Devleti darüleytamlarda Ermeni çocuklarının zorla alıkonulduğu ve din değiştirmeye zorlandığı ithamıyla karşı karşıya kalmıştır. Tehcirden muaf tutulan Ermeni kadın ve çocukların Osmanlı topraklarında himayesiyle ilgili önemli bilgiler veren darüleytam arşivi bu yönüyle tarihi bir gerçekliğe de ışık tutmaktadır.

The 93 War, the Balkan War, and World War I that took place in the last periods of the Ottoman, had political, economic, and social consequences that changed the social structure. The lands lost and the loss of more than a million people raised the issues of refugee migration and hence the protection of orphans. Especially in the Balkan Wars the land losses and the declined population was a harbinger of social events that was to occur. The wave of immigration that the Ottoman State could not control brought about the problem of sheltering immigrants and protecting the orphans. Orphanages, in the Ottoman, was born as a result of this heavy picture. Orphanages was established with the aim of sheltering, protecting, and educating the children of the martyrs in the first stage and the orphans and homeless children of the migrants after Balkan War in the second stage. The ten-year period from establishment of the Orphanages to its closing included the collapse of the Ottoman Empire and the first years of the republic. Armenian deportation, which is an issue faced by the Ottoman in the international arena, increased the pressure on the institutions after the armistice, so much that the Ottomans faced the accusation that Armenian children were forcibly detained convert to religion. The Orphanage archive, which provides information about the protection of Armenian women and children who were exempted from deportation in Ottoman lands, also sheds light on a historical reality in this respect.