Modern coğrafyanın öncülerinden Faik Sabri Duran : hayatı ve eserleri

Abstract

İnsanoğlu dünyaya ayak bastığı ilk andan itibaren hayatını idame ettirebilmek, daha elverişli yaşam koşullarına sahip olmak ve doğaya hâkim olmak gibi düşüncelerle doğaya yönelmiş, merak duygusunun da tesiriyle bulunduğu çevreyi ve dünyayı incelemeye koyulmuştur. Dolayısıyla, insanlığın geçmişi kadar köklü bir geçmişe sahip olan coğrafya, pek çok bilim insanının üzerinde çalıştığı bir alan olarak, çeşitli türde yazılan eserler ve yapılan çalışmalarla zenginleşerek ilerlemiştir. Orta Çağ'a gelindiğinde coğrafya çalışmaları batı dünyasında sekteye uğrasa da İslam âlimleri bu alanda mühim çalışmalar yaparak alanın gelişmesine katkı sağlamışlardır. Rönesans ve coğrafi keşiflerle birlikte batıda yeniden ivme yakalayan coğrafya çalışmalarında Keckermann, Varenius ve Kant'ın çabaları sonucunda önemli ilerlemeler kaydedilmiş, sonrasında Carl Ritter ve Alexander von Humboldt gibi coğrafyacılar tarafından alan modern kimliğini kazanmıştır. Bu coğrafyacılardan Ritter ve Humboldt modern coğrafyanın temellerinin atılmasında önder olmuşlardır. Modern coğrafya anlayışının Türkiye'ye girişindeki öncü isimlerden Faik Sabri Duran (1884-1943) ise gerek yazdığı kitaplar gerekse farklı seviyelerdeki eğitim kurumlarında verdiği derslerle bu anlayışın ülkemizde yerleşip benimsenmesine katkı sağlamış, ayrıca Darülfünun'da müstakil bir coğrafya bölümünün kurulmasına ve Coğrafya Darülmesaisi'nin açılmasına yönelik çalışmalara katılmıştır. Duran, gezi yazısı, ders kitabı, öğretmenler için kılavuz kitabı, roman, atlas ve ansiklopedi gibi farklı türde yaklaşık yüz kitap kaleme almıştır. Bilhassa öğretmenler ve öğrenciler için yazdığı kitaplarda otuz-kırk yıl önceki coğrafya anlayışını tenkit ederek eski coğrafyanın yer ismi ezberlemeye ve sırası geldiğinde atlamadan bunları tekrar etmeye dayalı olduğunu, ancak dönemin modern coğrafya görüşünün olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurmaya, akıl yürütmeye ve hadiseleri izah etmeye dayalı olduğunu vurgulamıştır. Ona göre coğrafya "müşahede, mülahaza ve muhakeme" ilmidir ve Duran, sıklıkla eserlerinde bu hususa dikkat çeker.

SUMMARY