Karşılaştırmalı olarak ihvân-ı safâ ve ismâilîler'de nübüvvet ve vahiy

Abstract

İhvân-ı Safâ, onuncu yüzyılda Basra'da yaşamış, felsefi, dini, ilmi ve siyasi amaçlarla bir araya gelmiş topluluğun ismidir. Faaliyetlerini gizli bir şekilde yürüten bu topluluk hakkında elimizde çok az bilgi vardır. Bizlere sadece bir takım ansiklopedik risâleler bırakan İhvân-ı Safâ, bu risâlelerinde de kendilerinden açıkça bahsetmemiş, hem kimliklerini hem de faaliyetlerini gizli tutmayı tercih etmişlerdir. Yarattıkları bu gizlilik politikası sebebiyle bu topluluk tarih boyunca bir çok mezhep ile ilişkilendirilmiş ve o mezheplerin görüşlerini yansıttıkları iddia edilmiştir. Uzun yıllar hem doğulu hem de batılı araştırmacıları meşgul eden bu kimlik gizliliği hakkında halen kesin bir yargıya varılamamıştır. Onları, risâlelerdeki söylemlerinden ve tarihi bir kaç veriden hareketle, aşırı Şiî mezheplerden Nusayriyye, Dürziyye, İsmâiliyye vb. mezheplerle ilişkilendiren araştırmacıların genelinin ittifak ettiği şey onların İsmâilî mezhebine mensup olma ihtimalidir. Çalışmamız iki grubun ilişkisine dair söylemlerin ve verilerin ortaya konulmasını hem de iki grubun düşünce açısından karşılaştırılmasını hedeflemektedir. Her yönden yapılacak bir karşılaştırmanın yüksek lisans çalışmasının kapsamını aşacağından ötürü sadece nübüvvet ve vahiy görüşleri karşılaştırılarak benzerlikler ve ortak yönler ortaya konulmuştur. Bu sayede çalışmamız iki grubun ilişkisine dair iddiaları daha farklı bir yöntemle inceleme imkanı sunmaktadır.

Ikhwān al-Ṣafā is the name of the community that lived in Basra in the tenth century and came together for philosophical, religious, scientific and political purposes. We have very little information about this community, which conducts its activities in secret. Ikhwān al-Ṣafā who left us only a number of encyclopedic treatises, did not explicitly mention themselves in these epistles, and preferred to keep both their identities and activities secret. Due to this privacy policy they created, this community has been associated with many sects throughout history and it has been claimed that they reflect the views of those sects. This identity confidentiality, which has occupied both eastern and western researchers for many years, is still not clear. Based on their discourses in the treatises and a few historical data, they are called Nusairiyya, Durziyya, Ismāʿīliyya etc. What the researchers generally associate with the sects is the possibility of their belonging to the Ismāʿīliyya sect. Our study aims to reveal the discourses and data on the relationship of the two groups and to compare the two groups in terms of thought. Since a comparison to be made in every aspect will exceed the scope of the master's study, only the views of prophethood and revelation were compared and similarities and common aspects were revealed.