İsmail Müfit B. Ali el İstabuli’nin şerhu ahlakı-ı adudiyye adlı eseri

Abstract

İsmail Müfit Efendi'nin Şerhu Ahlâk-ı Adudiyye adlı eser, İslam'da felsefî ahlâk geleneğini devam ettiren Adudiddin Îcî'nin muhtasar ahlâk risalesine yazılan bir şerh olup, İslam ahlâk düşüncesine katkılarını ortaya çıkarmak ve eseri tanıtmak tezimizin amacıdır. Osmanlı döneminde pek çok ilim alanında yazılmış fakat ne yazık ki raflarda kalıp unutulmaya yüz tutmuş sayısız şerh vardır. Çalışmamızın bir amacı da İsmail Efendi'nin bu şerhini gün yüzüne çıkarmak ve kısmen de olsa bu boşluğu doldurmaktır.Felsefî ahlâk alanında yazılan bu eseri daha iyi anlayabilmek ve konuyu asıl temellerine oturtabilmek için İslam'da ahlâk düşüncesinde ortaya çıkan kelamî, tasavvufî ve felsefî ahlâk teorilerinin niteliklerini açıklamaya çalıştık. Tarihsel sürekliliğin kavranması için klasik dönemdeki belli başlı filozofları ve ahlâk eserlerini kısaca tanıtmaya çalıştık. Osmanlı'nın genel ahlâk anlayışını ve müellifin yaşadığı dönemde ahlâka etki eden faktörlere ışık tutmaya çalıştık. Ayrıca eserin konumunu belirleyebilmek adına Osmanlı dönemindeki felsefî ahlâk literatürüne de kısaca değindik.Temel ilkeler ve maksatlar, ahlâkın korunması ve kazanılması, ev idaresi ve devlet yönetimi başlıklı dört makaleden oluşan şerhin tercümesini ayrı bir bölümde verdik.İsmail Müfit Efendi'nin ilimler tasnifini, ahlâk ilminin bu tasnifte durduğu yeri, ahlâkın önemini ve ahlâkın tanımını açıkladık. Ahlak ilmi, ev idaresi ve devlet yönetimi konularını sistematik şekilde ele alan Tûsî ile müellifin eserini genel hatlarıyla kıyaslamaya ve gerekli görülen durumlarda diğer ahlâkçıların görüşlerine yer vermeye çalıştık. Bunu yaparken de müellifin katkılarını ortaya koymaya gayret gösterdik. Ahlâkın değişip değişmeyeceği, temel erdemlerin kaç olduğu gibi ahlâk felsefesinde tartışılan konularda İsmail Müfit'in hangi görüşte yer aldığını tespit etmeye çalıştık. Ahlâkın korunması için gerekli olan şartları ve ahlâkî hastalıkların tedavi yöntemlerini açıklamaya çalıştık.Ev idaresi konusunda ailenin önemi ve kurulma amacını, mal, anne-baba, çocuklar ve hizmetçilerden oluşan aile yapısını tanıtmaya çalıştık. Malın durumundan, eşlerin birbirine karşı vazifelerinden, hizmetçilerin gerekliliğinden ve çocuğun eğitimine kısaca değindik. Özellikle de kız çocuğunun eğitiminin ihmal edilmesi üzerinde durduk.Devlet yönetimi konusunda toplumsallaşmanın ve yardımlaşmanın gereğinden ve devlet düzenine duyulan ihtiyaçtan, hükümdarın devleti yönetirken uyması gereken şartlardan, halkın sorumluluklarından ve hükümdarın emsal sınıfına karşı tutumundan bahsetmeye çalıştık. Bu konuda Tûsî ile müellifin farklılaştığı noktaları tespit etmeye çalıştık.

İsmail Müfit Efendi?s work which is named Şerhu Ahlak-ı Adudiyye ( Sharhu Akhlâk-ı Adudiyya), is a commentary to the Adudiddin İci?s compendious morality tractate, detecting its contributions to the Muslım morality idea and to introduce this work is the aim of our thesis. There are countless books of commentary on many science ranges which are on the shelves and tend to be forgotten.One aim of our work is bringing light to the İsmail Efendi?s commentary and thus filling up this gap.To understand this book which is written on philosophical moral field and to place subject on its original basics, we struggled to explain characteristics of İslamic theology, mystical, philosophical theories. We studied to introduce moral works and chief philosophers in the classic period, briefly to make understand its historical permanence. We studied to enligten factors which effected morality in the period of author and to the general morality of understanding of Otoman.Additionally.to determine this work?s position, we shortly referred to philosophical moral literature .We gave the translation of commentary in a seperate section, it consisted of four articles named basic principles and intentions, protection and acquirement of ethic, home economics and administration of government.We have explained the catagaorization of sciences, the position of the moral in this catagorization and its identification. We studied to compare author?s work and Tusi?s work in which he systematically discussed the subjects such as science of morality, home economics and administration of government. We did this with general lines and when there was a need, we also gave place to opinions of other moralists. When doing this we tried to present the author?s contributions. We worked on İsmail Müfit?s opinions about subjects which are discussed in moral philosophy such as if moral changes or not and there are how many basics virtues. We tried to explain the conditions needed for protection of morality and the ways of treatment of moral ilnesses.We strived to introduce the importence of family, its aims and a family form which was consist of property, father-mother, children, servants. We shortly touched upon the condition of property, partner?s responsibilities against each other, the necessity to servants and to the education of children.Especially, we laid stress upon the negligance of daughter?s education.We tried to refer to the need of cooperation and helping each other about the administration of government, the need to the system of government, the responsibilities of public and the ruler?s attitude to the equal class. We tried to We tried to determine the point on which Tusi and the author become different.