İbn Hişam'ın Es-Siretü'n-Nebeviye'sinde Sahabe Bilgisi

Abstract

İslâm adına bugün elimizde Kur’ân-ı Kerîm’den başka güvenilir yazılı bilgi kaynakları varsa bunu her şeyden önce Hz. Peygamber’in (s.a.s.) değerli ashâbına borçluyuz. Gerek tarih gerekse hadis kaynakları gibi çok geniş bir zemine yayılmış ashâb bilgisiyle alakalı, dağınık halde bulunan veriler, sonraki dönemlerde bir araya toplanmış ve müstakil eserler meydana getirilmiştir. Tarih grubuna giren siyer kaynakları, ashâb bilgisinin bulunduğu en önemli eserlerdendir. Bu manada İbn Hişâm (ö.218/833) gibi oldukça erken dönem bir müellifin eseri de sonraki dönemlere birçok açıdan kaynaklık etmiştir. “İbn Hişâm’ın es-Sîretü’n-nebeviyye’sinde Sahâbe Bilgisi” isimli bu tezin amacı, sahâbe bilgisinin önemli kaynaklarından biri olan böylesi bir eserde, sahâbe ile ilgili ne tür bilgilerin yer aldığı, bunların nasıl verildiği, bu eserde yer alan sahâbîlerin tespiti ve eserin bu yönüyle sonraki eserlere etkisini incelemektir. Bu çalışmada öncelikle usul eserlerindeki sahâbî olma şartları sıralanmış, sonra da bunlara kıyasla eserde geçen isimlerin sahâbi olup olmadıklarını tespit edebileceğimiz hususlar taranmıştır. Bizzat SHB maddesiyle tespit edilenlerin yanı sıra herhangi bir şekilde beraberliğe işaret eden ifadeler bulunmuş ve bunların sahâbî tespitinde nasıl kaynaklık ettikleri gösterilmiştir. İbn Hişâm’ın bizzat kendisinin sahâbîdir dediklerine de işaret edilmiştir. Tespit edilen sahâbî olabilme ölçütlerine kıyasla eser taranmış ve İbn Hişâm’a göre sahâbî olan isimler bulunmuştur. Bunlar, isimleri belli olanlar ve olmayanlar şeklinde ikili bir liste halinde sunulmuştur. İsimleri bilinen 703 erkek ve 56 kadın sahâbî ismi sıralanmıştır. Daha sonra ise künye, falanın annesi vb. gibi ifadelerle nitelenen, isimleri belli olmayan 168 sahâbî de zikredilmiştir. Ayrıca es-Sîretü’n-nebeviyye’de zikredilen Akabe, Bedir, Uhud… ehli gibi bazı sahâbî gruplarına ve şemâil vb. bir takım sahâbî bilgisinin muhtevasına dair eserde zikredilen verilere de değinilmiştir. es-Sîretü’n-nebeviyye’de ashâb bilgisine dair bir hayli veri bulunmaktadır. İlk döneme ait böylesi bir siyer kaynağının sonraki dönemlere de oldukça ışık tuttuğunu söyleyebiliriz.

Today, there are many secure written sources in Islam other than Kur’ân’ı Kerîm, foremost owing to Prophet Mohamed (s.a.s) and his beloved followers, Ashab (r.a.). Many of these extensive Hadith as well as history sources were brought together in written format in later periods of time. Siyer sources, belonging to history section, are one of the most important sources in which Ashab have been mentioned. In this regard, publication by Ibn Hişâm (d.218/833) has become a main source that inspired many other writers after him. This thesis, “Ashab’s knowledge in es-Sîretü’n-nebeviyye by Ibn Hişâm”, involves what kind of knowledge of Ashab was given in Ibn Hişâm’s book, how it was conveyed, and how it affected the other studies after him. In this study, first the rules of being an Ashab were stated, and then whether the names of the persons mentioned in Ibn Hişâm’s book were eligible of being Ashab or not were discussed. Especially, the expressions which point ambiguity as well as the ones determined by SHB method were found, and how these could be used as an indicator in determination of being Ashab were shown. The ones that Ibn Hişâm says as being Ashab were also pointed out. Ibn Hişâm’s book was scanned thoroughly in this regard, and the names eligible being Ashab were listed according to his rules. Two lists were given: the ones that their names were known, which contains 703 men and 56 women, and that their names were not known, having 168 men and women. Ashab groups that mentioned as Akabe, Bedir, and Uhud etc. in es-Sîretü’n-nebeviyye and the group called as Şemâil etc.were also pointed out in the thesis. es-Sîretü’n-nebeviyye has a lot of information related to Ashab, and one could say that this early Siyer source had shed light on many other studies in later periods of time.