John Stuart Mill’in ahlak felsefesinin problemleri

Abstract

John Stuart Mill?in etik teorisinin faydacı bir teori olarak nitelendirilip nitelendirilemeyeceğini tartışan bu tez, üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde Mill?in ahlak anlayışına temel teşkil etmesi açısından Jeremy Bentham?ın, ahlak anlayışı ele alınmakta, ikinci bölümde de Mill?in ahlak anlayışı detaylı şekilde tartışılmaktadır. Son bölümde ise bu iki düşünürün etik teorileri fayda ilkesi temelinde karşılaştırılmaktadır. 18.yy?da Bentham tarafından sistemleştirilmiş olan faydacılık, bir eylemin ahlaki olarak doğruluğuna, hem eylemi yapan hem de eyleme muhatap olanlar için ortaya çıkardığı fayda/haz oranına bakarak karar veren bir etik teoridir. Bu nedenle faydacılık en yüksek sayıda insanın en yüksek mutluluğunu amaçlayan bir etik teoridir. Faydacılık Bentham?ın Antik Yunan?dan gelen temel ilkeleri klasik İngiliz deneyciliği ve çağrışımcı psikolojiyle ele alıp yorumlamasıyla ortaya çıkmıştır. Bentham sisteminde vicdan, görev, sezgi gibi metafizik öğelere yer vermemiş, diğer etik teorilere bu noktada eleştiriler yöneltmiş, haz kavramıyla fayda kavramını eş anlamlı olarak kullanmış, hazlar arasında sadece niceliksel farklılıklar olabileceğini söylemiştir. Onun bu yaklaşımı faydacılığın muhalifleri tarafından eleştirilmesine neden olmuştur. Mill, Bentham?ın ortaya koyduğu faydacılık anlayışını teoriye gelen eleştiriler ve kendi düşünceleri ekseninde yeniden yorumlamıştır. Özellikle Bentham?ın hazların sadece niceliklerine yapmış olduğu vurguya karşı, hazların niteliksel olarak da birbirlerinden ayrılmaları gerektiği ve ahlakın hedefi olan mutluluğa ancak niteliksel olarak üstün olan hazlarla ulaşılabileceğine dair yeni bir yaklaşım geliştirmiştir. Mill?in hazların niteliğine yapmış olduğu bu vurgu iki düşünür arasındaki en temel farklılığı oluşturmuştur. Bu farklılıklardan hareket eden eleştirmenlerden bazıları Mill?in sergilediği bu yeni yaklaşımı Mill?in Benthamcı sistemden kopuşu olarak yorumlamışlar ve nihai kertede Mill?in ortaya koyduğu etik sistemin Benthamcı manada faydacı bir etik sistem olarak nitelenemeyeceğine dair eleştiriler dillendirmişlerdir. Tez Mill?in etik teorisinin, belirli noktalarda Bentham?ın etik teorisinden farklılaşsa da, nihai noktada faydacı bir etik teori olarak nitelendirilmesi gerektiğini iddia etmektedir. Anahtar Kelimeler: Jeremy Bentham, John Stuart Mill, fayda ilkesi, haz, mutluluk

The thesis, discussing whether or not Mill's theory of ethics can be qualified as a utilitarian theory, consists of three chapters. The first chapter examines Bentham?s theory of ethics as a background to Mill?s theory. In the second chapter, Mill's theory of ethics is examined in details. The last chapter compares the approaches of the two aforementioned philosophers on the basis of the principle of utility.Utilitarianism, systematised by Bentham in 18th century, is a theory that an action is morally right if and only if it produces at least as much good (utility) for all people affected by them as any alternative action the person could do instead. Therefore, utilitarianism is ethics theory aiming at the greatest happiness of the greatest numbers. Utilitarianism emerged from Bentham?s reinterpretation about the basic principles coming from Ancient Greece in the light of Classical British empiricism and associative psychology. In his ethics system Bentham did not give a place metaphysical consepts like conscience, duty, intuition, etc., he used the concept of pleasure and utility as synonym and said that the only difference between pleasures was quantitative. This approach of Bentham has caused to be criticised utilitarianism by critics of utilitarianism. Mill reinterpreted Utilitrianism which was inherited from Bentham, in the context of critics of utilitarianism and his own thoughts. He developed a new approach especially against Bentham?s approach having claimed that the only difference between pleasures was quantitative, which claimed that the pleasures should have been separated from one another as qualitatively also and happiness, the aim of ethics, can be reached through qualitative pleasures. This new approach of Mill about the quality of pleasures constitutes the main difference between Mill and Bentham. Some of critics starting from this difference interpreted Mill?s new approach as disengagement from Benthamism and they have said that in the final analysis Mill?s ethics is not a utilitarian ethics in the Benthamite sense. Our thesis claims that Mill's theory of ethics should finally be qualified as a utilitarian theory, although it becomes different in a number of specific issues from Bentham's theory of ethics. Keywords: Jeremy Bentham, John Stuart Mill, the principle of utility, pleasure, happiness