Üsküdar Nasûhi Mehmet Efendi Camii, türbesi ve hazîresindeki mezar taşları

Abstract

Üsküdar Nasûhî Mehmet Efendi Camii ve müştemilatı, 1688 H. (1099 M.) yılında Nasûhiyye tarikatinin kurucusu Nasûhi Mehmet Efendi adına bir dergâh olarak inşâ edilmiştir.Nasûhî Mehmet Efendi vefât edince dergâhın bahçesine defnedilmiş, daha sonra kabrinin üzerine bir türbe inşâ edilmiştir. 1925' de Tekkeler Kanunu ile dergâhın tevhidhâne kısmı camiye çevrilmiştir. Dergahın selamlık binasına da Nasûhî Mehmet Efendi'nin akrabaları yerleşmiştir. Cami geçmişte çeşitli tamirler geçirmiş olarak işlevini günümüzde sürdürmektedir. Selamlık binası ise; Nasûhî Derneği, Sebil Yayınevi ve Sosyologlar Derneği'ne ev sahipliği yapmaktadır. Caminin hazîresinde 275 adet muhtelif özellikte şâhide bulunmaktadır. Şâhidelerden 179 tanesi kitabelidir. Bezemeli 67 adet şâhide mevcuttur. 3 tane de cellat mezar taşı bulunmaktadır. Çalışmamız, giriş, Nasûhî Mehmet Efendi'nin kısaca hayatı, Nasûhî Mehmet Efendi Camii ve Türbesi'nin tarihi ve mimârî açıdan değerlendirilmesini kapsayan birinci bölüm ile cami hazîresindeki şâhidelerin değerlendirilmesinden oluşan ikinci bölümden müteşekkildir. Nasûhî Mehmet Efendi'nin hayatı ve Nasûhî Efendi Cami ve Türbesinin tarihi hakkında yazılı kaynaklara ve arşiv belgelerine müracaat edilmiştir. Cami, türbe ve selamlık binasının, iç-dış, bütün ve detay fotoğraflarına yer verilerek mimari açıdan değerlendirilmiştir. Hazîredeki şâhideler kitâbeli olanlar ve bezemeli olanlar ayrı ayrı gruplandırarak ele alınmıştır. Kitâbeli olanlar, numaralandırılıp fotoğraflanarak okumaları yapılmıştır. Her bir şâhide için bilgi fişi oluşturulmuş, mezar sahibinin kimlik, cinsiyet, kitâbenin yazı türü, varsa hattatı, şâhidenin incelenme tarihi, ölçüleri gibi bilgilere yer verilmiştir. Kitâbelerin hat sanatı açısından değerlendirilmesi ayrı başlık dahilinde ele alınmıştır. Bezemeli olan taşlar dönem özelliklerine göre yine ayrı başlık altında değerlendirilmiştir. Şâhidelerin, kabir sahibinin cinsiyet, meslek, tarikat mensubiyeti ve sosyal statü gibi durumlara göre değişiklik arz eden şâhide başlıkları, türlerine göre değerlendirilmiş ve şâhide başlıkları hakkında bilgi verilmiştir.

Üsküdar Nasûhî Mehmet Efendi Mosque and outbuildings, 1688 h.c. (1099 c.e.), was built as a dergâh (dervish convent) in the name of the founder of the Nasûhiyye tariqat. When Nasûhî Mehmet Efendi was died, he was buried in the yard of dergâ, then then a tomb was built on his grave. In 1925, with the Lodge Act, the tevhidhâne section of the dergâh was converted into a mosque. The relatives of Nasûhî Mehmet Efendi settled in the greeting building of the Dergah. The mosque has undergone various repairs in the past, and continues its function today. The greeting building is home to Nasûhî Association, Sebil Publishing House and Sociologists Association. There are 275 different şâhides with different features in the hazîre of the mosque. 179 pieces of şahids have ornate epigraphs. There are 67 ornate şâhides, and also, 3 tombstones for decapitator. Our study consists of the introduction, the first part which includes the historical and architectural evaluation of Nasûhî Mehmet Efendi Mosque and Tomb, and the second part which includes the evaluation of the şâhides in the hazîre of the mosque. We referred to written sources and archival documents about the life of Nasûhî Mehmet Efendi and the history of Nasûhî Efendi Mosque and Tomb. We included whole and detailed, interior-exterior photos of the mosque, tomb and greeting building, and evaluated them in architectural perspective. The şâhides in the Hazîre, those with epigraph and ornate ones, have been examined and grouped separately. Those ones with epigraph have been numbered, photographed, and their readings have been made. The information slip for each şâhide was created, the identity of the tomb owner, his gender, the type of the calligraphy, calligraphist if any, the examination date of the şâhide, and the measurements were provided. The evaluation of the epigraphs in terms of calligraphy is handled in separate titles. Decorated stones were evaluated under different headings according to their period characteristics. Headings of the Şâhides, which differ according conditions of the grave holder such as his gender, profession, connection with the religious sect and social status, have been evaluated in terms of their types, and information about şâhide headings have been provided.