Türkiye’de karz-ı hasen sandık uygulamaları : nitel bir araştırma

Abstract

Borç, tarihin her döneminde insanlar arası var olmuş bir ilişkidir. Borç ilişkisinin doğasında olan hiyerarşik yapı, borç verenlerin bu ilişkiden menfaat elde etmesine sebep olmaktadır. Günümüz finansal sisteminde faizli borç tam olarak bu menfaate karşılık gelmektedir. Çoğunlukla faize dayanan borç işlemleri bazı iktisadi ve toplumsal sorunlara yol açmaktadır. Oysa İslam'da faiz yasaklanmıştır. İslami iktisat borç konusunda karz-ı haseni tavsiye etmektedir. Karz-ı hasen güzel bir borç anlamına gelmekte, fıkhi olarak misli bir malın aynı miktarda geri ödenmek üzere verilmesini ifade etmektedir. Karz-ı hasenin temel amacı Allah rızasını kazanmak ve borç alanın ihtiyacının giderilmesini sağlamaktır. Karz-ı hasen, kâr sağlayan bir işlem olmadığı için İslami finansta oldukça sınırlı bir alanda gerçekleştirilmektedir. Karz-ı hasen uygulamaları daha çok sivil toplum kuruluşları, İslami mikro finans kurumları ve yardımlaşma sandıkları üzerinden işlemektedir. Ayrıca karz-ı hasen, bireylerin yakın çevresiyle, güvendiği kişilerle gerçekleştirdiği bir işlem olabilirken, bireylerin grup olarak yaptıkları gün ve sandık uygulamaları da karz-ı hasen örnekleri arasında yer alır. Bu çalışmanın temel amacı resmi ve resmi olmayan karz-ı hasen sandıklarının kuruluş amaçlarını ve işleyiş süreçlerini ortaya koymaktır. Çalışmada üçü resmi ve dördü resmi olmayan yedi karz-ı hasen sandığı örneği ele alınmıştır. Bu örnekler hakkında derinlemesine bilgi edinmek amacıyla nitel araştırma yöntemi olan fenomonolojik yaklaşım tercih edilmiştir. Yaygın ve ortak deneyimlerden yola çıkarak karz-ı hasen sandığı fenomeninin anlaşılması ve yorumlanması amacıyla sandık yöneticileri ve üyeleriyle yarı yapılandırılmış mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Sandıklar kuruluş süreçleri, fon toplama yöntemleri, fon kullandırma kuralları ve sürdürülebilirlik önlemleri açısından değerlendirilmiştir. İncelediğimiz sandıkların hem uzun süreli tecrübeleri hem de başarılı ve özgünlükleri açısından İslami iktisat literatürüne önemli katkılar sağlaması beklenmektedir.

Debt is a kind of relationship among people which, exist in every period of history. The hierarchical structure inherent in the debt relationship, causes lenders to benefit from this relationship. In today's financial system, interest-bearing debt account for exactly for this benefit. The debt transactions which are mostly based on interest, cause economic and social problems. However, interest is prohibited in Islam. Islamic economics recommends qard hasan (benevolent loan / interest free loan). Qard hasan means a beautiful loan which refers to the payment of a loan with the same amount. The main aim of the qard hasan is to win the pleasure of Allah and to provide for the need of the borrower. Since qard hasan is not a profitable transaction, it is used in a very limited area in Islamic finance. Qard hasan practices are mostly implemented through non-governmental organizations, Islamic micro-finance institutions and saving & aid funds. In addition, qard hasan can be a transaction carried out by individuals with close friends and with the people they trust, while güns and saving & funding practices of individuals are among the samples of qard hasan. The main aim of this study is to reveal the purpose and the process of the establishment of formal and informal qard hasan funds. In this study, seven qard hasan fund cases, three of which are official and four of which are informal, are discussed. In order to gain in-depth knowledge about these examples, the qualitative research method, the phenomenological approach, was preferred. Semi-structured interviews were conducted with qard hasan fund managers and members to understand and interpret the phenomenon of qard hasan fund from prevalent and common experiences. The qard hasan funds have been evaluated in terms of establishment processes, fund collection methods, funding rules and sustainability measures. It is expected that the qard hasan funds we examine will make important contributions to the Islamic economics literature in terms of both their long-term experience and their success and authenticity.