El yazması kitaplarda ortam şartlarının mantar gelişimine etkilerinin incelenmesi

Abstract

Kültür tarihinin birinci elden ve milli kültür mirasımızın kaynaklarından olan elyazmaları, nadir eserler ve arşiv vesikaları, bilim adamlarının ve araştırmacılarınçalışmalarına ışık tutan en değerli kültür varlıklarıdır. Ancak; bu eserleri okuyucuhizmetine sunmanın yanı sıra, onları korumanın tekniklerini geliştirmek sureti ilegelecek kuşaklara aktarmak da tarihin bilim adamlarına yüklediği en büyük görevlerarasındadır. Yazma eserlerin belirli sıcaklık ve nem oranlarında saklanması gerekir. Buşartların sağlanamadığı durumlarda yazma eserlerinde fiziki ve kimyasal bozulmakaçınılmaz olur. Ayrıca hızlı sıcaklık ve nem değişimi yaprakların mekanik zorlanmasonucu yorulmasına ve dağılmasına neden olur.Bu çalışmanın amacı ise, Süleymaniye el yazma eserler kütüphanesindeki bu değerlerinkorunmasına katkıda bulunmak için, ortam sıcaklığı nem ve mantarların eserlerüzerindeki etkilerinin incelenmesidir. Sıcaklık ve nemin eserler üzerinde verdiği hasarlarbiyolojik, mekanik ve kimyasal etki sonucu ortaya çıkmaktadır. Sıcaklık ve nemortamda canlıların yaşaması için elverişli şartların oluşmasında esas faktörlerdendir. Bucanlılar arasında mantarlar en önemli yeri teşkil eder. Yapılan bu çalışmadaSüleymaniye el yazma eserler kütüphanesinde ölçümler yapılmıştır. Yapılan ölçümlersonucu; Bir ay, 24 saat boyunca her 40 saniyede bir kez alınan sıcaklık ve nem değerleriile bir veri bankası oluşturulmuştur.Biyolojik inceleme için gerekli olan numuneler alınmıştır. Numuneler steril şartlardikkate alınarak alınmıştır. Numunelerden doğrudan lam lamel arasında potasyumhidroksit (KOH) ile yapılan preparatlarda saydamlaştırılan materyalin arasında mantarsporları ve şeffaf hif parçaları gözlemlenmiştir. Daha sonra mantar tip tayini için ileriincelemeye geçilmiştir. Alınan kitapların hepsinde yapılan direkt mikroskobik incelemesonucu mantar hif veya sporların olduğu tespit edilmiştir. Çalışmanın yapıldığı odasıcaklık ve nem yönü ile ölçümün yapıldığı ay itibari ile mantar gelişimine uygunolmamasına rağmen daha önceden herhangi bir zamanda meydana gelen sıcaklık vebağılnem artışları mantar oluşumuna zemin hazırladığını düşündürmektedir.Kitaplardaki mantarlar temizlenerek saklanmadığı sürece biyolojik hasar devamedecektir.Eserlerin ve insan sağlığının taviz verilmeksizin korunması için gerekli olan alt yapı vedonanım Süleymaniye kütüphanesinin kendi fiziki şartları göz ününe alınarak, burayaözel bir projelendirme yapılmalıdır. Sıcaklık nem ve mantar oluşumunun birliktedeğerlendirilerek çözüm oluşturulması gerekir.

Manuscripts, unique historical books, archival documents which are the primary sourcesof our national heritage and our most precious cultural assets shed light on research ofscientists and researchers. From this point of view, in addition to serving those materialsto public, in addition to serve these vulnerable materials to public, it is also scientist?slife saver mission to pass those heritage to next generations by improving substantialprotection techniques. It is necessary to keep manuscripts books in certain temperatureand relative humidity environment. It is unavoidable physical and chemical deteriorationin manuscript books out of suitable environmental conditions. Rapid temperature andhumidity changing, and mechanical forcing also cause the fatigue and damages onbooks.The aim of this work is to analyze effects of temperature, humidity, and mould on morevaluable cultural assets in Süleymaniye library in order to protect them. Damages causedby temperature and humidity on manuscript books turn out by means of biological,mechanical, and chemical effects. Temperature and humidity are essential factor forgrowth of micro organisms. Mould is especially the most crucial organism among them.A number of measures for this study were taken. As a result of these measures, adatabase was built up with temperature and humidity values, which had been taken at a40 second during one month. Samples were taken for biological examination. Thesampling procedures were carried out under supervision of professional doctors inhygiene conditions. In the samples, mould spores and transparent hypha particles wereobserved between lam and lamella in the material which was made transparent withpreparations made by KOH. Afterwards, further analysis was performed to identify typeof mould. Mould hypha or spores were identified in every single book that was taken asa sample. Although the room where this research was undertaken had suitable conditionsof temperature and humidity for growth of mould in relation to the month of the year, itis more likely that the rises of temperature and humidity levels in the past lead to growthof mould. Unless mould removed from the books via cleaning, biological damage willcontinue. In order to protect the cultural works as well as human being withoutconcession there should be a project undertaken in which the particular structureof Süleymaniye library of manuscripts will be considered. Additionally, temperature,humidity together with growth of mouldxshould be assessed to find a solution.