ÖZET İş sağlığı ve güvenliği özelikle seri halinde ülkemizde görülen depremlerden dolayı her zamankinden daha önemli olmaktadır. Deprem koşullarında iş ortamının organizasyonun her düzeyinde bulunan çalışanlar için güvenli olmasını sağlamak amacı ile geliştirilmiş rehber ilkelerin oluşturulması günümüz koşullarında çok önemlidir. İş sağlığı ve güvenliği, değişik kurumlarca değişik şekillerde incelenmiş ve standartlar oluşturulmuştur. Bunlara örnek olarak ELO-OSH-2001 ve OHSAS 18001 standartları verilebilir. Bu standartlar iş güvenliğini sağlayıcıların izlemesi gereken ilkeleri belirlemektedir. Fakat, sağlanan iş güvenliğinin düzeyini ölçmek için bir öneri sunmamaktadırlar. Bunun ötesinde, bu standartlar deprem koşullarını dikkate alarak geliştirilmemişlerdir. Her ne kadar acil eylem planlarının yapılmasını isteseler de, bu sadece firma içi uygulamalar ile sınırlı kalmakta ve deprem gibi daha geniş çaplı acil durumları kapsamamaktadır. Deprem sadece iş ortamını etkilemekle kalmamakta aynı zamanda kurumun altyapısı ve çevresi ve yerleşimi ile ilgili bir çok konuyu da yakından ilgilendirmektedir. İş ortamının deprem koşullarında iş güvenliği açısından kontrol altında tutulmaması önemli hasarlara, üretimin durmasına ve aksamasına, makine ve teçhizat hasarlarına, hammadde kayıplarına, işgücü kaybma yol açabilmektedir. O nedenle, iş sağlığı ve güvenliği prosedürlerinin deprem gibi felaketleri de dikkate alacak şekilde düzenlenmesi sadece organizasyonlar için değil aynı zamanda bütün ülke için hayati önem göstermektedir. Yalnız sadece iş güvenliği prosedürlerinde deprem gibi felaketleri dikkate almak yeterli olmaz. Bu prosedürlerin ve onlara dayalı geliştirilmiş olan eylem planlarının sürekli uygulandığından ve güvenliğin sürekli sağlandığından emin olabilmek için bir yönetim modelinin kurulması da gerekmektedir. Bu planlar bu yönetim ile zaman içinde iyileştirilerek güvenlik de sürekli artırılabilir. Bu tezde, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yönetimini sağlayan ve D-İSGÜM adı verilen bir model geliştirilmiştir. Bu model hem iş güvenliğini sağlamak hem güvenliği sürekli kılmak hem de güvenliği artırmak amacını gütmektedir. Model bir değerlendirme modülü ile genişletilerek yapılan iş güvenliği pratiklerinin ölçülmesine de olanak vermektedir. Önerilen model iş güvenliği ile ilgili alt yapının kurulması, yönetilmesi ve kontrol edilmesine kolaylık sağlamaktadır. Model tarafından önerilen eylemlerin etkinliği ve verimliliği ölçülebilmekte ve oluşturulan prosedürlere bunlar yansıtılmaktadır. Tez, 6 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde iş güvenliği ve deprem arasındaki ilişkiler irdelenmekte ve ilgili literatür taraması verilmektedir. İkinci bölümde iş güvenliği yönetimi ve hukuki açıdan olayın bir incelemesi sunulmaktadır. Bu bölümde günümüzde karşılaşılan problemler de tartışılmaktadır. Bu tezde önerilen D-İSGÜM modeli ise 3. bölümde sunulmaktadır. D-İSGÜM değerlendirme modülü ve puanlandırma yöntemi ise 4. Bölümde anlatılmıştır. Önerilen modelin uygulanabilirliğini göstermek için bir endüstriyel kuruluşta uygulanması 5. bölümde verilmiş. 6. Bölümde D-İSGÜM 'nin bilgisayar uygulaması yapılmıştır. Tez sonuç ve geleceğe yönelik araştırma önerileri ile son bulmaktadır
OCCUPATIONAL SAFETY MANAGAMENT SYSTEM IN EARTHQUAKE AREAS: AN EXAMPLE SAKARYA TUVASAŞ Keywords: OSMEA, Occupational safety, Safety, Work health and safety, Earthquake, safety management, disaster Occupational health and safety are more improtant in todays industrial life then ever before, especially under the series of earthquakes Turkey is facing nowadays. It seems vital for the corporations to follow a series of quidelines to make sure that the working environment is safe and employees at different levels of an organizations feels secure themselves in their working environment. Work health and safety is being examined by various means. ILO-OSH-2001 and OHSAS 18001 standarts are the good examples taking a lot of attention. These standarts attempt to provide quidelines for the users to follow. However, these standart does not measure the level of health and safety achieved through several actions imposed by those standarts. Besides, these standarts do not take earthquake into account. Although they provide provisions for emergence action plans, the quidelines along this line is not generated taking the wide-range disasters such as earthquakes. Note that, earthquakes effect not only the working environment the infrastructure and facility layout of the companies. The result of lacking control of working platforms, for example, can lead to severe damages on machines and equipments, and can casuse loss of materials and production and loss of workpower. Extending the health and safety procedures to take disastrous situations into account, has therefore vital improtance not for only the companies but also the working life of the nation as a whole. Also note that, taking the Earthquake-like disasters into account in generating safety plans and actions is not enough. There is a need for a management model in order to make sure that the plans and actions took place continously and improved through several corrective actions. In this thesis a model for an occupational health and safety management system so called OSMEA is developed. The model itself is compact in the sense of generating health and safety environment, keeping that and improving it in time. The model is extended with an evaluation and assessment module to be employed to measure the level of health and safety achieved in a certain organization. This model can easily be used to establish the required infrastructure, management facilities and control mechnaisms for occupational health and safety. The results of the actions emposed by the model can be measured to see the effectiveness and efficiency of the safety procedures. The thesis is formalised in the following way, the first chapter includes the relavent literature review and a background analysis on occupational safety and its relationship with earthquake. The occupatinoal safety management and juristical framework is discussed in chapter 2. addressing the current problems are also addressed in this Chapter. Chapter 3 outlines the basic principles of OSMEA and introduces the model in terms of its architecture, components and functionalities. Evaluation and Assessment of occupational safety and health practices are explained in Chapter 4. Application of OSMEA in an industrial organizations is provided in Chapter 5. The computer application of OSMEA model has been prepared in chapter 6. The thesis ends with a conclusion including future works and directions of further research. XI
