Çalışma hayatı kalitesi ölçek önerisi: Sakarya ili uygulaması

Abstract

Çalışma hayatı kalitesi, çalışma hayatındaki dönüşümlerle içeriği genişleyen dinamik bir yapıdır. Bu yönüyle son yıllarda pek çok kurum ve araştırmacının gündemindedir. Dünyanın pek çok bölgesinde bu yapının bileşenlerine yönelik farklı bakış açıları bulunmaktadır ve uluslararası düzeyde üzerinde uzlaşılan bir tanımı bulunmamaktadır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye'de çalışma hayatı kalitesini ölçen çalışan odaklı, geçerli ve güvenilir bir ölçek geliştirmektir. Bu amaçla üç hedef belirlenmiştir; ilk olarak, çalışma hayatı kalitesinin tematik yapılanmasının mevcut ölçekler ve ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü) sözleşmeleri tabanında tespit edilmesidir. İkincisi, çalışma hayatı kalitesinin tematik yapılanmasının altındaki ifade ve göstergelerin tespit edilmesidir. Son olarak da tespit edilen tematik yapılanma ve ifadelerden bir ölçek önerisinin oluşturulması hedeflenmiştir. Çalışma hayatı kalitesinin bileşenleri objektif ve sübjektif kriterlerden oluşmaktadır. Bu kriterlerin en kapsamlı yapısı ILO üyesi ülkelerin ve bu ülkelerin üçlü yapısıyla oluşturulan sözleşmeleriyle belirlenmektedir. Bu çalışmada ILO sözleşmelerini temel alan ve kapsamlı ölçümler yapan 18 adet ölçek tespit edilmiştir. Bu ölçeklerin temaları ve alt parametreleri kümelenme analizine tabi tutularak çalışma hayatı kalitesini ölçme iddiasında olan bileşenler ortak paydalarda kümelenmiştir. Bu kümeler çerçevesinde 12 tane çalışma hayatı kalitesini ölçen tema belirlenmiştir. Bunlar; ücretler, sosyal güvenlik, çalışma süreleri, iş güvenliği, iş güvencesi, izin hakları, istihdamda eşit muamele, endüstri ilişkileri, sosyal diyalog, yetenek geliştirme ve eğitim, iş-yaşam dengesi ve iş motivasyonu'dur. Bu çalışmanın kapsamı tematik açıdan ve uygulama açısından ele alınmıştır. Tematik açıdan çalışma hayatının kalitesinin bileşenleri ILO sözleşmeleri/tavsiye kararları, ILO tarafından desteklenen ölçekler ve Asya, Ortadoğu ve Afrika ülkelerindeki uygulamalarla sınırlı tutulmuştur. Bu kısıtlamanın nedeni ILO'nun çalışma hayatını düzenleyen uluslararası ve kapsamlı bir örgüt olmasından kaynaklanmaktadır. Uygulama açısından çalışma, Sakarya İlinde metal sektöründe çalışan sendikalı işçilerle sınırlı tutulmuştur. Bunun temel nedeni, metal sektörünün dünyada olduğu gibi Türkiye'de de çalışan sayısının fazla olduğu bir sektör olmasıdır. Ayrıca çalışmanın coğrafi kısıtının Sakarya olmasının nedeni, metal sektöründe Sakarya'nın Türkiye'de öndegelen büyük ölçekli işletmelerine (Toyota, Otokar, Türk Traktör, Yazaki..) ev sahipliği yapmasıdır. Örneklemin sendikalı işçilerle sınırlı tutulmasının nedeni, çalışma hayatı kalitesi yapısının önemli bir bileşeni olan endüstri ilişkileri temasına yönelik soruların sorulmasına yönelik sendikasız işyerlerinin yöneticilerinden gerekli izinlerin alınamamasıdır. Bu çalışmada, kantitatif (nicel) araştırma metodolojisi benimsenmiştir. Çalışmada ölçek geliştirme sürecinde: ölçülmek istenen yapının tanımlanması, literatürdeki ölçeklerin incelenmesi ve içeriğe uygun olan ifadelerin taslak forma dahil edilmesi, ifade havuzunun oluşturulması, ölçüm türünün belirlenmesi, ölçeğin taslak formunun uzmanlar tarafından gözden geçirilmesi ve gerekli düzenlemelerin yapılması, pilot uygulamanın yapılması ve gerekli ifadelerin elenmesi, ölçeğin saha uygulamasının yapılması, verilerin analizi ve ölçeğin son halinin verilmesi adımları izlenmiştir. Ölçek geliştirme süreci sonucunda elde edilen bulgular açıklayıcı (exploratory – keşifsel) faktör analizine tabi tutulmuştur. Yapılan faktör analizi sonucunda 9 tema ve 36 ifadeden oluşan geçerli ve güvenilir, ILO sözleşmelerinden ve mevcut ölçeklerin temalarından ve parametrelerinden bir çalışma hayatı kalitesi ölçek önerisi geliştirilmiştir. Bunun yanında, katılımcıların çalışma hayatı kalitesine yönelik görüşleri frekans analiziyle değerlendirilmiştir. Buna göre, Sakarya ilinde metal sektöründeki sendikalı işçilerin çalışma hayatı kalitesinin 'iyi' seviyede olduğu tespit edilmiştir.

Quality of Work life (QWL) is a dynamic structure whose content expands with the transformations in work life. With this aspect, it has been on the agenda of many institutions and researchers in recent years. In many parts of the world, there are different perspectives on the components of this structure and there is no agreed definition at the international level. The aim of this study is to develop a valid, reliable and worker-based scale that measuring the quality of work life in Turkey. Three goals have been determined for this purpose; First, the thematic structuring of the quality of work life is determined on the basis of existing scales and ILO conventions. The second is to determine the expressions and indicators under the thematic structure of the quality of work life. At the last step, it was aimed to create a scale proposal from the determined thematic structure and expressions. The components of QWL consist of objective and subjective criterias. The most comprehensive structure of these criterias are determined by the agreements of ILO member countries and the tripartite structure of these countries. In this study, 18 scales that based on ILO conventions and making comprehensive measurements were identified. The themes and sub-parameters of these scales are subjected to cluster analysis and the components that claim to measure the quality of work life are clustered in common denominators. Within these clusters, 12 themes measuring the quality of work life were determined. These; wages, social security, working hours, job security, ocupational safety and health, leave rights, equal treatment in employment, industrial relations, social dialogue, skill development and education, work-life balance and work motivation. The scope of this study is discussed in terms of thematic and application. Thematically, the components of the quality of working life are limited to ILO conventions / recommendations, scales supported by the ILO, and practices in Asian, Middle Eastern and African countries. The reason for this restriction is that ILO is an international and comprehensive organization regulating working life. For the application of field research, the scope of this study was limited to unionized workers in the metal sector in Sakarya Province. The main reason for this, as in the world and also in Turkey metal sector is an industry which has the largest numbers of employees. Moreover, the reason of the geographic constraint is that Sakarya hosts large-scale enterprises in metal industry at national level (Toyota, Otokar, Türk Traktör, Yazaki ..). The reason for the limitation of the sample to unionized workers is that the necessary permissions could not be obtained from the managers of non-unionized workplaces to ask questions on the theme of industrial relations, which is an important component of the quality of working life structure. In this study, quantitative research methodology has been adopted. In the process of scale development in the study: defining the structure to be measured, examining the scales in the literature and including the expressions appropriate to the content in the draft form, creating an expression pool, determining the type of measurement, reviewing the draft form of the scale by experts and making the necessary arrangements, piloting and eliminating the necessary statements, field application of the scale, analysis of data and finalization of the scale were followed. The findings obtained as a result of the scale development process were subjected to exploratory factor analysis. As a result of the factor analysis, a valid and reliable quality of work life scale proposal consisting of 9 themes and 36 statements was developed from the themes and parameters of the ILO conventions and existing scales. In addition, the opinions of the participants about the quality of work life were evaluated by frequency analysis. Accordingly, it has been determined that the quality of working life of the unionized workers in the metal industry in Sakarya is at a "good" level.