19. Yüzyılın ikinci yarısında İngiltere’nin Afganistan politikası

Abstract

Bu çalışmada, 19. yüzyılın ikinci yarısında Afganistan'ın İngiltere ve Rusya arasında sıkışıp kaldığı süreç ve Afgan Devleti'nin sınırlarının hangi şartlar altında belirlendiği anlatılmıştır. Afgan hükümdarlarının sınırların tespitinde nasıl rol oynadıkları ve Afgan Devleti'nin iki büyük güç arasında izlemiş olduğu denge politikası, çalışmanın odaklandığı ana başlıklardır. 17. yüzyılın hemen başında Hint kıtasına ayak basan İngilizler, 19. yüzyıla gelindiğinde kuzeyde beliren Rus tehdidine karşı Afganistan coğrafyasını, Hindistan'ın güvenliğini sağlamak adına tampon bölge olarak değerlendirmeyi tercih ettiler. 16. yüzyılın başından itibaren Orta Asya politikasını istikrarlı biçimde yürüten Rusya ise güney yönlü işgal hareketleri sonucunda Afganistan'ın kuzey sınırlarını çevrelemişti. 19. yüzyıla bu şartlar altında giren Afgan sarayı ise her iki devletin temsilcileri tarafından sürekli olarak ziyaret ediliyordu. Afgan Devleti'nin kuzeybatıdaki çıkarları ve İran sınırındaki problemlerini çözmeyi vaat eden İngiltere'nin karşısında, güneyde özellikle Pencap'taki Sihlerle yaşanan sınır problemlerini çözmeyi vaat eden Rusya arasında sıkı bir diplomasi yarışı baş göstermişti. Afgan hükümdarları ise bu durumdan istifade ederek sınırlarındaki problemleri en az zararla halletmeye çalışıyordu. "Büyük Oyun" olarak adlandırılan ve Afganistan coğrafyası üzerinde diplomasi ve savaşın cereyan ettiği buhranlı yüzyıl boyunca Afgan Devleti'nin elde ettiği kazanımlar, kaybettikleri düşünüldüğünde, pek fazla değildi. Dolayısıyla Afganistan tarihinde adı geçen Afgan hükümdarları, kimileri tarafından milli bir kahraman olarak ilan edilirken kimileri tarafından da basiretsiz yöneticiler olarak itham edildiler. Orta Asya coğrafyasının merkezinde konumlanan Afganistan toprakları üzerinde diplomasi ve savaşın cereyan ettiği bu yüzyılda; İngiltere ve Rusya rekabetinde yaşanan gelişmeler, arşiv kaynakları ve basılı arşiv eserleri ışığında ele alındı. Bu dönemde faaliyet gösteren diplomatların, sivil ve askerî personelin kişisel notlarının derlendiği basılı eserlerin yanında, Afgan hükümdarlarının otobiyografileri, İngiliz, Afgan ve Hint arşivleri, İngiliz ve Rus kaynakları da mümkün olduğunca kullanıldı. Bu sayede meydana gelen tarihsel olayların nedenlerine her açıdan bakılmaya çalışıldı.

In this study, the process in which Afghanistan was trapped between England and Russia in the second half of the 19th century and the conditions of the Afghan State were determined. How Afghan rulers played a role in determining the borders and the balance policy that the Afghan State pursued between the two great powers are the main topics that the study focuses on. The British, who set foot in the Indian continent at the beginning of the 17th century, preferred to use the geography of Afghanistan as a buffer zone to ensure the security of India against the Russian threat that appeared in the north in the 19th century. Russia, which has been pursuing Central Asia policy steadily since the beginning of the 16th century, surrounded the northern borders of Afghanistan as a result of southern occupation movements. The Afghan Court, which entered the 19th century under these conditions, was constantly visited by representatives of both states. Against Britain, which promises to solve the northwest interests of the Afghan State and its problems on the Iranian border, in the south there was Russia, which promised to solve border problems with Sikhs, especially in Punjab. There was a tight race of diplomacy between the two states. Afghan rulers, on the other hand, took advantage of this situation and tried to deal with the problems at their borders with the least damage. Throughout the depressed century called "The Great Game", where diplomacy and war took place over Afghanistan geography, the achievements of the Afghan State were not much, given their losses. Therefore, the Afghan rulers mentioned in the history of Afghanistan were declared as a national hero by some, while others were accused of impudent rulers. In this century when diplomacy and war took place on the territory of Afghanistan, which is located in the center of the Central Asian geography; the developments in England and Russia competition were discussed in the light of archive sources and printed archive works. In addition to printed works compiling personal notes of diplomats, civil and military personnel operating in this period, autobiographies of Afghan rulers, British, Afghan and Indian archives, British and Russian sources were used as much as possible. In this way, it was tried to look at the causes of historical events that occurred.