Trabzonlu Mehmed Ma’rûf’un Şerh-i Kasîdetu’t-Tâ’iyyesi

Abstract

Türk edebiyatındaki şerh geleneğine kaynaklık eden başta Hamriyye, Râ'iyye ve Tâ'iyye olmak üzere birden fazla kasîdenin sahibi ve dinî Arap edebiyatının en önemli temsilcilerinden biri olan İbnu'l-Fâriz'in ruhânî seyrini, manevi miracını tasvir eden ve et-Tâ'iyyetu'l-Kubrâ veya Nazmu's-sulûk diye tanınan Tâ'iyye Kasîdesinin Türkçe ilk şerhi Trabzonlu Mehmed Ma'rûf'un Şerh-i Kasîdetu't-Tâ'iyye isimli eseridir. XVI. yüzyılın sonlarında yazılmış bu şerhi çeviriyazı alfabesine aktarıp analitik bir incelemeye tabi tutarak onun özelliklerini ve Türk edebiyatındaki önemini ortaya koymayı amaçlayan bu tez Giriş, dört bölüm ve Sonuç'tan oluşmaktadır. İbnu'l-Fâriz'in şerh geleneğindeki yeri ile çalışmanın amacının, yönteminin ve öneminin ele alındığı bir girişle başlayan bu tezin ilk bölümünde, İbnu'l-Fâriz'in hayatı ve divanı hakkında kısaca bilgiler verildikten sonra çalışmamıza konu edindiğimiz şerhe kaynaklık eden Tâʼiyye Kasîdesi hakkında bilgiler verilip üzerinde yapılan Arapça, Farsça ve Türkçe çalışmalar sıralanmıştır. İkinci bölümde, şerhin yazarı olan Trabzonlu Mehmed Maʻrûf hakkında farklı kaynaklarda dağınık bilgiler bir araya getirilerek onun olabildiği kadar edebi portresi çizilmeye çalışılmıştır. Üçüncü bölümde, Şerh-i Kasîdetu't-Tâʼiyye'nin muhtevası ve yöntemi çeşitli başlıklar altında ele alınmış ve yararlanılan kaynaklar gruplandırılarak değerlendirilmiştir. Tezin son bölümünde bahsi geçen şerhin ulaşabildiğimiz Süleymaniye Ktp. Nuruosmaniye (4007/1) numarada kayıtlı olan tek nüshası tavsif edilip imla özelliklerine değinildikten sonra şimdiye kadar transkripsiyon alfabesine aktarılmamış olan bu şerhin metni transkripsiyon alfabesine aktarılmıştır. Tez, çıkarım ve varılan en önemli neticeleri ihtiva eden bir sonuç bölümüyle tamamlanmıştır.

Ibn al-Fāriż has several poems explained and translated in the Turkish language; such as: " al-Tā'iyyah ", " al-Rā'iyyah " and " al-Khamriyyah". In addition to Ibn Ibn al-Fāriż's poem called " al-Tā'iyyah al-Qubrā " or "Nazm al-sulouk" was first explained in the turkish language by Muhammad Ma'rūf al-Trābzonī in his book named "Sharh al-Qasīdah al-Tā'iyyah". This poem has depicted Ibn al-Fāriż's spiritual journey and his moral ascension. At the first place, this study is mainly about to make a conversion on the commentary of the poem" al-Tā'iyyah al-Qubrā" into the latin letters, then to analyze the commentary and to display its characteristics that consist of: introduction, results and four major parts. This study begins with an introduction that demonstrates in it Ibn al-Fāriż's high value in the Turkish commentaries. Then the study's goals, importance and techniques has also been clarified. the first part of the study; gives some information about Ibn al-Fāriż's life and divan and talks about the major subject of the study which is the poem "al-Tā'iyyah al-Qubrā"; it's commentaries and translations in Arabic, Parsee, and Turkish. The second part of the study has collected the whole information in different sources and references about the writer of the commentary, it also wrote his biography corresponding with the information given. Thereafter the commentary has been studied and analyzed to display its content and the technique through different subtitles as sources and references has also been studied while they have relied on them in explaining and narrating. The last part in the study has described the only copy. Final chapter of our work comprises of the actual text of the said commentary converted from Arabic script to the Latin script. The copy of the text present in Süleymaniye Library, Nuruosmaniye section with reference no (4007/1) has been adopted as base for reading.