Uluslar Arası Saatin Kabul Edilmesi ve İleri Saat Uygulaması Kapsamında Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Zaman Kavramının Şekillendirilmesi (1919-1946)

Abstract

Güneşin gökyüzündeki durumu, daha doğrusu havanın ne zaman kararıp ne zaman aydınlanacağı insanoğlunun var olduğu günden itibaren üzerinde durduğu ve çözüm aradığı sorunlardan biri olmuştur. Bu yüzden zamanı belir­lemek amacıyla saatler imal edilmiş ve uluslar arası anlamda ticaret, ulaşım ve haberleşme hizmetlerinin gelişmesi, saatlerin başlangıç meridyenine göre ayar­lanması zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. İleri saat uygulaması yaz saati ve kış saati adıyla, mevsim değişikliklerine göre saatlerin ileri ve geri alınmak suretiyle ayarlanması ilkesine dayanır. Yaz saati dönemi denilen ve nisan ayı sonu itibarıyla başlayan dönemde saatler, bir saat ileri; eylül ayının sonu itibarıyla başlayan kış saati dönemindeyse bir saat geri alınarak gerçek saate dönülmektedir. İleri saat uygulamasının ilk denemeleri Birinci Dünya Savaşı yıllarında ve muharip Avrupa ülkelerinde yapılmıştır. Türkiye’de ise Mondros Mütarekesi sonrasında İtilâf Devletlerinin emrivakisi üzerine ve kömür tüketimini azaltmak gerekçesiyle yürürlüğe konulmuştur. Cumhuriyetin ilânından sonra bu yönde denemeler yapılmışsa da uygulamada süreklilik sağlanamamıştır. İleri saat anlayışının kabul görmesinde savaş şartları etkili olmuştur. Tıpkı Birinci Dünya Savaşı sırasında olduğu gibi, İkinci Dünya Savaşı yıllarında tasarruf gerekçesiyle muharip ülkeler saat ayarlarında değişiklik yapmışlardır. Savaşa girmemesine karşın “savaş koşullarını” derinden yaşayan Türkiye ise, 1940 yılında uzun yıllar ara verdiği ileri saat uygulamasını başlatmış, 1942-1945 yılları arasında zaman bir saat ileride yaşanmıştır.

Position of the sun in the sky and times of rise and down has always been a center of attention for human beings. Man has made clocks in order to determine time of days and also with the development of transportation, trade and communication, need to adjust the time according to the prime meridian has arisen. Application of the day light saving time is based on adjusting clock back and forth in respect of seasons. The day light saving time in summer is introduced at the end of April by moving an hour ahead. Per contra, the day light time saving in winter is introduced at the end of September by moving an hour back. The first day light saving time has started during the First World War and it was applied by the belligerent European powers. In Turkey it has been introduced and enforced by the Allied Powers after the Montreux Treaty for reducing the consumption of coal. After the proclamation of the republic, there were certain attempts to adjust time but the continuation had not been achieved. The acceptance of the day light saving time is affected by the conditions of war. Like the First World War, during the Second World War the states in the war made some changes in time adjustments. Turkey deeply affected by the war has also started the application of the day light saving time in 1940.