Çeviride kültürel dönemeç ve ideoloji: Gulliver's travels ve darkness at noon romanlarının çevirilerinden örneklerle dönem ideolojilerinin edebi çevirilere yansımaları = The cultural turn and ideology in translation: Reflections of period ıdeologies in literary translations through the examples of gulliver's travels and darkness at noon

Abstract

Bu çalışma, çeviri eyleminin yalnızca dilsel bir aktarım olmakla kalmadan aynı zamanda tarihsel, kültürel ve ideolojik bir yeniden yazım örneği olduğunu ortaya koymayı hedeflemektedir. Çalışmada Jonathan Swift'in Gulliver's Travels ve Arthur Koestler'in Darkness at Noon adlı eserlerinin Türkçe erek metinleri, çevrildikleri dönemlerin siyasal, toplumsal ve kültürel koşulları çerçevesinde karşılaştırmalı olarak ele alınmış ve dönem özellikleri kapsamında yorumlanmıştır. Bu karşılaştırmalar yapılırken çevirilerin yalnızca kaynak metinle olan dilsel ilişki değil, aynı zamanda hedef kültür dizgesinde nasıl konumlandırıldıkları ve ne tür ideolojik müdahalelere uğradıkları analiz edilmiştir. Çalışmada nitel araştırma yöntemi benimsenerek kaynak ve erek metinler arasında detaylı karşılaştırmalar yapılmış, döneme ait arşiv ve politik belgeler ve çeşitli yayın organlarında yer alan haberler de değerlendirmeye alınmıştır. Kuramsal çerçeve olarak Toury'nin Normlar, Reiss ve Vermeer'in Skopos yaklaşımı, Lefevere'in patronaj ve yeniden yazım kavramları, Zohar'ın Çoğuldizge Kuramı ve Althusser'in devletin ideolojik aygıtları yaklaşımı kullanılmıştır. Bulgular ışığında elde edilen sonuçlar, çeviri eyleminin dönemin ideolojik yapısından bağımsız düşünülemeyeceğini ortaya koymaktadır. Çalışmaya konu olan erek metinler, farklı biçimlerde de olsa, dönemin ideolojik yönelimiyle uyumlu hâle getirilerek sansür, otosansür ve kültürel uyarlama gibi yöntemler kullanılarak yeniden yazılmıştır. Bu çerçevede çalışma, çevirinin bir kültür planlama aracı olarak işlev görebileceğini ve edebi çeviri metinlerinin dönemin ideolojik anlayışını taşıyan ve yansıtan belgeler olarak değerlendirilebileceğini göstermektedir.

This study aims to reveal that the act of translation is not only a linguistic transfer but also an example of historical, cultural and ideological rewriting. In this study, the Turkish target texts of Jonathan Swift's Gulliver's Travels and Arthur Koestler's Darkness at Noon were comparatively examined within the framework of the political, social and cultural conditions of the periods in which they were translated. While making these comparisons, not only the linguistic relationship of the translations with the source text, but also how they were positioned in the target cultural system and what kind of ideological interventions they were subjected to were analyzed. In the study, a qualitative research method was adopted and detailed comparisons were made between the texts, and archive and political documents of period and news in various publications were also evaluated. Toury's Norms, Reiss and Vermeer's Skopos approach, Lefevere's concepts of patronage and rewriting, Zohar's Plural System Theory and Althusser's approach to the ideological apparatuses of the state were used as the theoretical framework. The results obtained reveal that the act of translation cannot be considered independently of the ideological structure of the period. The target were rewritten by making them compatible with the ideological orientation of the period and by using methods such as censorship, self-censorship and cultural adaptation. In this context, the study shows that translation can function as a cultural planning tool and that literary translated texts can be evaluated as documents that carry and reflect the ideological understanding of the period.