Türk dilinde zaman = Tense in Turkish

Abstract

Zaman ve mekân birimleri varlığın zorunlu unsurlarını karşılamaktadır. Bu gerekçeyle bir şeyin var olduğu yönündeki bilgi o şeyin zaman ve mekân verileri taşıdığı anlamına gelmektedir. Zaman, mekân varlığın ve hareketinin temel birimleri olmanın yanı sıra bir cümleyi kurabilmek için gerekli başlıca unsurları temsil etmektedir. Zaman ve mekân birimlerinin cümle kuruluşunda nasıl karşılık bulduğunu ortaya koymak amacıyla hazırlanan bu çalışmanın giriş bölümünde zaman ve mekân birimleri yaratan-yaratılan karşıtlığıyla varlık bilgisi bakımından incelenmiş, ardından da zaman ve mekân birimlerinin felsefe, bilim ve dil disiplinlerinde nasıl karşılık bulduğu üzerinde durulmuştur. Zaman Türk dili üzerinde çalışanların fiil çekimi başlığı altında ele alıp incelediği bir konu olmuştur. Çalışmalar incelendiğinde cümle kuruluşunda karşılık bulan zamanın dil dışı zamandan ayrı yorumlanmasına rağmen gramer zamanının kapsamında ve alt başlıklarında bir birliğe varılamadığı görülür. Türk dili üzerine yürütülen gramer çalışmalarında zaman, görünüş, kip konularının kapsam ve tanım belirsizliği bu durumun başlıca sebebidir. Yerleşik gramer incelemelerinde fiil zamanı işlenirken şekilci bir anlayışla hareket edilmiş, eklerin işlevi üzerinde durulmamıştır. Biçimi esas alan incelemeler zaman eki olma özelliği taşımayan morfemlere zaman eki özelliği yüklenmesi problemini beraberinde getirmiştir. Ekleşme bilgisini temel alan yapı çözümlemesinden yoksun bu incelemeler birleşik zaman/kip, zaman kayması, kip kayması gibi birçok yanlışın da kaynağı durumundadır. Bir görev unsuruna ilişkin tespiti o görev unsurunun ekleşme dizisindeki yeri ve fonksiyonunu dikkate alarak yapmanın gerekliliği bu çalışmayı şekillendiren başlıca husustur. Cümleyi kuran zaman ve mekân birimleri bu çalışmada Türk dilinin ekleşme bilgisi yani cümlenin anlam ve görev unsurlarının karşıtlık ilişkisi temelinde ve söz konusu birimlerin ekleşme dizisindeki işlevleri esas alınarak incelenmiştir. Ayrıca varlığın ve hareketinin temel birleşenlerinden olan mekân, şahıs eklerinin mekân birimlerini temsil etmesi yönüyle işlenmiştir. Son olarak da tarihî metinlerden seçilen örnekler cümle kuran zaman ve mekân birimleri temel alınarak çözümlenmiştir.

Time and space units meet the necessary elements of existence. For this reason, the knowledge that something exists means that it carries time and space data. Time and space are the basic units of existence and movement, as well as representing the main elements necessary to construct a sentence. In the introduction part of this study, which was prepared to reveal how time and space units correspond in sentence construction, time and space units were examined in terms of existence information with the opposition of creator-created, and then how time and space units correspond in philosophy, science and linguistic disciplines were emphasized. Time has been a subject that those working on the Turkish language have addressed and examined under the title of verb conjugation. When the studies are examined, it is seen that although the time corresponding to sentence construction is interpreted separately from non-linguistic time, a unity has not been reached in the scope and subheadings of grammatical time. The uncertainty of the scope and definition of time, aspect and mood in grammatical studies conducted on the Turkish language is the main reason for this situation. In established grammar studies, a formalist understanding has been used when processing verb time, and the function of suffixes has not been emphasized. Studies based on form have brought about the problem of attributing the feature of time suffixes to morphemes that do not have the feature of being time suffixes. These studies, which lack structural analysis based on suffixation information, are also the source of many errors such as compound tense/mode, tense shift, and mood shift. The necessity of making the determination of a function element by taking into account the place and function of that function element in the suffixation sequence is the main issue shaping this study. The time and space units that constitute the sentence have been examined in this study based on the suffixation information of the Turkish language, that is, the opposition relationship of the meaning and function elements of the sentence, and the functions of the units in question in the suffixation sequence. In addition, space, which is one of the basic components of existence and movement, has been processed in terms of the representation of space units by personal suffixes. Finally, examples selected from historical texts have been analyzed based on the time and space units that constitute the sentence.