Özel Sağlık Kurumlarında Stratejik Karar Verme Süreci : Yöneticilerin Bilişsel Özellikleri Üzerine Bir Araştırma = Strategic Decision Making Process in Private Healthcare Institutions : A Study on The Cognitive Characteristics of Managers

Abstract

Strateji oluşturma sürecine ilişkin merak son yıllarda stratejik yönetim alanını meşgul eden en önemli konulardan biri olmuştur. Bu konudaki araştırmalar iki farklı yönde gelişim göstermiştir. Strateji oluşturma kavramı ilk olarak planlama bakış açısıyla ele alınmış, stratejinin rasyonel bir planlama süreci sonunda ortaya çıktığı savunulmuştur. Ancak stratejik planlamanın işletmeleri dar kalıplar içerisine sıkıştırdığına yönelik eleştirilerin ortaya çıkmasıyla, strateji oluşturma sürecine yönelik ikinci bir görüş ortaya çıkmıştır. Buna göre strateji zaman içerisinde evrilen karar süreçlerinde ortaya çıkan bir olgudur. Planlama bakış açısının aksine bu görüş karar süreçlerindeki sezgiselliğe vurgu yapmaktadır. Karar verirken tüm alternatifleri bilmenin mümkün olmadığı, bilinse bile bu alternatiflerin hepsini değerlendirilmenin imkansız olduğu savunulmaktadır. Bu görüşler doğrultusunda tez çalışmasının amacı özel sağlık kurumlarında stratejik kararların nasıl verildiğini ve bilişsel yapı ve süreçlerin bu süreci nasıl etkilediğini keşfetmektir. Araştırmada amaca yönelik olarak temel nitel araştırma deseni kullanılmıştır. Veriler yarı yapılandırılmış mülakat tekniğiyle toplanmıştır. Araştırma kapsamında özel sağlık kurumlarında üst kademelerde yöneticilik yapan 16 kişiyle yüz yüze ya da online olarak görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Her bir katılımcı görüşme öncesi araştırmanın amacı ve önemi hakkında kısaca bilgilendirilmiştir. Veri toplamaya başlamadan önce Sakarya Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Etik Kurulunun uygunluk kararı alınmıştır. Tüm görüşmeler katılımcıların bilgisi dahilinde kayıt altına alınmıştır. Toplam kayıt süresi 808 dakikadır. Kayıtlar araştırmacı tarafından metne dökülerek araştırmanın veri seti oluşturulmuştur. Verilerin analizinde NVIVO 12 paket programından faydalanılarak içerik analizi tekniği kullanılmıştır. Araştırma kapsamında öncelikle literatüre ve araştırmanın kavramsal çerçevesine dayalı olarak temalar oluşturulmuştur. Literatüre dayalı olarak 3 tema ve 12 kategori ortaya çıkmıştır. Daha sonra katılımcı görüşlerinden bu tema ve kategorilere gidebilecek kodlar araştırılmıştır. Kodlama işleminden sonra araştırmadan elde edilen veriler nihai olarak 3 tema ve 14 kategori altında toplanmıştır. Temalar, stratejik karar verme modelleri teması, bilişsel kestirme yollar teması ve bilişsel yanılgılar temasından oluşmaktadır. Stratejik karar verme modelleri teması altında katılımcılar çoğunlukla mantıklı aşamalarla ilerleme modelinin özelliklerini yansıtan kararlar aldıklarına yönelik görüşlerini bildirmiştir. Bu kategori altında en çok kodlanan ifadeler "adım adım ilerleme", "ortak karar" ve "fayda" olmuştur. Bilişsel kestirme yollar teması altında katılımcılar en çok hazırda bulma kestirme yolunu kullandıkları anlaşılan görüşlerini bildirmiştir. Bu kategori altında en çok kodlanan ifadeler ise "hatırda kalma" ve "benzer olay" olmuştur. Bilişsel yanılgılar teması altında ise katılımcılar çoğunlukla yönetilebilirlik yanılgısına düştükleri anlaşılan görüşlerini bildirmiştir. Bu kategori altında en çok kodlanan ifadeler ise "aşırı güven" ve "iyimserlik" olmuştur. Sonuç olarak üst kademe sağlık yöneticileri her ne kadar rasyonel davrandıklarını düşünseler bile çoğunlukla mantıklı aşamalarla ilerleme modelinin özelliklerini yansıtan şekilde kararlar almaktadır. Bu durumun sağlık sektörünün kendine has özellikleri ve ülke bağlamı olmak üzere iki unsur üzerinden açıklanabileceği düşünülmektedir. Bununla birlikte araştırmada politika modelinin özel sağlık kurumlarındaki stratejik karar süreçlerinde kullanıldığına dair herhangi bir bulguya rastlanamamıştır. Bu durumun ise stratejik kararların niteliği ve sağlık kurumlarının örgütsel özelliklerinden kaynaklanabileceği düşünülmektedir. Araştırmada katılımcılar bilişsel kestirme yolların ancak rutin kararlarda kullanılabileceğine yönelik görüş bildirirken yöneticilerin stratejik karar süreçlerinde de bu kestirme yolları kullandıkları tespit edilmiştir. Karar süreçlerini basitleştirmek için katılımcılar en çok hazırda bulma kestirme yolunu kullanmaktadır. Bu çalışmanın ampirik olarak test edilmesi zor olan bilişsel özellikler hakkında sahadan gelen bulgular sunması bakımından literatüre önemli bir katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Çalışma sonucunda rasyonel davranışı sınırlayan en önemli unsurlardan biri olan belirsizliğin azaltılabilmesi için politika yapıcılara sektördeki belirsizliği ortadan kaldırmaya yönelik adımlar atmaları yönünde önerilerde bulunulmuştur.