Selçukluların İlk Asrında Sûfî-İktidar İlişkisi = The Relationship Between Sufism-Power in the First Century of The Seljuqs

Abstract

XI. asır İslam toplumuna biri siyasi ve diğeri toplumsal olmak üzere iki zümrenin meşruiyet arayışı damga vurmuştur. Bu iki zümreden biri olan, henüz İslamiyet'i bir nesil önce seçmiş bulunan Selçuklular, İslamî kurallarla yönetilen kadim bir medeniyet havzasında hakimiyeti ele geçirmişler ve böyle bir ortamda meşruiyeti sağlama çabasına girişmişlerdir. Bir diğer zümre ise, teşekkül sürecini farklı çevreler tarafından uğradıkları eleştiriler dolayısıyla tamamlayamamış olup Selçukluların desteğiyle bu süreci hızlandırmayı uman sûfîlerdir. Selçuklular ele geçirdikleri İslam topraklarında toplum düzeninin tesisi ve dinî vecibelerinin tasdiki için sûfîlere ihtiyaç duymuşlardır. Sûfîler ise iki asırdan fazla süredir İslam toplumunda yaşadıkları dışlanmayı Selçuklu yöneticilerinin desteğiyle gidermeye çalışmışlardır. Selçuklu yöneticileriyle sûfîlerin ilişki biçimleri ve bu ilişkilere yönelik ortaya koyulan anekdotlar incelendiğinde, bu iki zümrenin de amaçlarında başarılı oldukları görülmektedir. Zira hemen her kaynak Selçuklu yöneticileri için çeşitli şekillerde dindarlıklarına vurgu yaparken sûfîlerin de anlaşmazlık yaşadığı zümrelerle önemli ölçüde uzlaşma sağladığı aktarılmıştır. Selçuklu hanedanı sûfîlerle yaptıkları iş birliği sayesinde toplum düzeninin tesisinde önemli bir destekçi kazanmıştır. Siyasi başarıların yanında âlimler ve sûfîleri Sünnîlik çatısı altında birleştiren Selçuklular onlara sağladıkları müessese yapıları (mescit, medrese, hankah ve vakıflar), maddi destekler ve teşviklerle Sünnîliğin zaferini sağlarken aynı zamanda devletlerinin ihyasını da temin etmişlerdir. Sûfîler de aldıkları bu destekler sayesinde İslam dünyasının hemen her yerine serpilmişler ve Selçuklu azametinin son yıllarına doğru artık tarikatların oluşumuyla da İslam toplumunun önemli bir parçası haline gelmişlerdir.

The search for legitimacy of two groups, one political and the other social, cause a splash the 11th century Islamic society. One of these two groups, the Seljuks, who had just converted to Islam a generation ago, gained power in an ancient civilization basin governed by Islamic rules and attempted to establish legitimacy in such an environment. Another group was the Sufis, who could not complete the formation process due to the criticisms they faced from different circles and hoped to accelerate this process with the support of the Seljuks. The Seljuks needed Sufis for the establishment of social order and the approval of their religious obligations in the Islamic lands they conquered. The Sufis, on the other hand, tried to overcome the exclusion they had experienced in the Islamic society for more than two centuries with the support of the Seljuk rulers. When the relations among the Seljuk rulers and the Sufis and the anecdotes about these relations are examined, it is seen that these two groups were successful in their aims. To this respect, while almost every source emphasized the religiousness of the Seljuk rulers in various ways, it was reported that the Sufis made a significant compromise with the groups with they disagreed. Thanks to their cooperation with the Sufis, the Seljuk dynasty gained an important supporter in the establishment of the social order. In addition to political successes, the Seljuks, who united scholars and Sufis under the umbrella of Sunnism, ensured the victory of Sunnism with the institutional structures (masjid, madrasah, khankah and foundations), financial supports and incentives they provided to them, while at the same time ensuring the revival of their state. Thanks to the support they received, the Sufis spread almost all over the Islamic world, and towards the last years of the Seljuk greatness, they became an important part of the Islamic society with the formation of tariqats.