BİST şirketlerinin stratejik maliyet bilgilerini elde etme düzeylerinin tespitine yönelik bir araştırma = A study on the determination of the level of obtaining strategic cost information of BIST companies

Abstract

Bu çalışmanın temel amacı, işletmelerin kullandıkları stratejik maliyet yönetimi yaklaşımlarının, bilgi kalite boyutlarını kullanma durumlarının, maliyet bilgilerini sağlama düzeylerinin ve maliyet yönetiminden beklentilerinin, maliyet yönetimi ile elde edilmesi beklenen bilgiler üzerindeki etkisini ölçmektir. Çalışma bu amaç doğrultusunda dört bölüm olarak tasarlanmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde; bilginin nitelikleri ve bilgi kalitesi, ikinci bölümünde; maliyet yönetimi ve stratejik maliyet yönetimi konuları hakkında bilgiler verilmiştir. Üçüncü bölümde, stratejik maliyet yönetimi ve bilgi kalitesi ile ilgili ulusal ve uluslararası akademik çalışmalar sunularak çalışma metodolojisi açıklanmıştır. Çalışmanın son bölümünde ise, SPSS 29.0 programı kullanılarak verilerin analizi yapılmıştır. Çalışmada veri toplama aracı olarak anket yöntemi kullanılmıştır. Çalışma kapsamını 2019-2020 yıllarında hisseleri Borsa İstanbul'da işlem gören işletmeler oluşturmaktadır. Bu kapsamda 216 işletmeye anket uygulanmıştır. Elde edilen verilerin güvenilirlik analizi Cronbach Alpha yöntemiyle hesaplanmıştır. Çalışmanın betimleyici istatistikleri için; frekans analizi, istatistiksel analizleri içinde; parametrik testlerden bağımsız örneklemler t-testi, tek yönlü varyans analizi, post-hoc analizi-tukey testi; parametrik olmayan testlerden ise ki-kare bağımsızlık testi kullanılmıştır. Araştırma modelini test etmek amacıyla çoklu regresyon analizi yapılarak hipotezlerin sonuçları verilmiştir. Araştırmanın sonucunda işletmelerin geleneksel maliyet yönetimi sistemlerinden en çok normal maliyetleme yöntemini (%80,1), stratejik maliyet yönetimi yaklaşımlarından ise kaizen maliyetleme yaklaşımını (%56,9) kullandığı ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte araştırmaya katılan işletmelerin stratejik maliyet yönetimi yaklaşımlarını kullanmasının önündeki en önemli engellerin; faaliyet tabanlı maliyetleme ve kazien maliyetleme yaklaşımı için, üst yönetimin destek vermemesi; hedef maliyetleme ve kalite maliyetleme yaklaşımı için, işletmenin mamul/hizmet yapısına uygun olmaması; tam zamanında üretim ortamında maliyetleme yaklaşımı için, personelin bilgi düzeyinin yetersizliği ve mamul/hizmet yaşam dönemi maliyetleme yaklaşımı için ise, yöntemler hakkında bilgi eksikliği olduğu tespit edilmiştir. Araştırmaya katılan işletmelerde finansal durum tablosu ile döneme ait kâr veya zarar ve diğer kapsamlı gelir tablosunun karar alma aşamasında en çok yararlanılan tablolar olduğu; üst düzey yönetime maliyetler ile ilgili genellikle aylık bilgi verildiği; işletmelerin maliyetleri direkt ve endirekt olarak ayırabilme özelliğinin daha fazla olduğu; işletmelerin ürün ve faaliyet düzeyinde maliyet bilgilerini daha fazla elde ettiği; işletmelerin kullandıkları maliyet yönetim sistemi/yaklaşımı ile faaliyetlerin maliyet sapmalarını ve direkt işçilik ücret/süre sapmalarını diğer üretim maliyeti sapmalarına nazaran daha yüksek düzeyde hesaplayabildiği; işletmelerin maliyet liderliği stratejisini uygulama düzeylerinin daha yüksek olduğu; bilgi yönetim süreçlerinin işletmeler açısından genel olarak 'önemli' kabul edildiği; işletmelerin etkin bir maliyet yönetimi ile karlılığın artırılmasını en önemli etken olarak gördüğü ve işletmelerin kullandıkları maliyet sistemi/yaklaşımı ile bilgi kalite boyutlarından olumlu yönde faydalandığı tespit edilmiştir. Ayrıca, işletmelerde maliyet yönetimi ile elde edilmesi beklenen en önemli bilgi 'bütçelerin hazırlanması' ile ilgili olurken, işletmelerin kullandığı maliyet yönetimi ile en yüksek düzeyde sağladığı bilgi ise 'maliyetlerin kontrolü' konusunda olmuştur.

The main purpose of this study is to measure the effect of strategic cost management approaches used by businesses, their use of information quality dimensions, their level of providing cost information and their expectations from cost management, on the information expected to be obtained by cost management. For this purpose, the study is designed in four parts. In the first part of the study; qualifications of information and quality of information, in the second part; information on cost management and strategic cost management issues are given. In the third chapter, national and international academic studies on strategic cost management and information quality are presented and the study methodology is explained. In the last part of the study, the data were analyzed using the SPSS 29.0 program. Questionnaire method was used as data collection tool in the study. The scope of the study consists of businesses whose shares are traded in Borsa Istanbul in 2019-2020. In this context, a questionnaire was applied to 216 enterprises. The reliability analysis of the obtained data was calculated with the Cronbach Alpha method. For the descriptive statistics of the study; frequency analysis, in statistical analysis; independent samples t-test from parametric tests, one-way analysis of variance, post-hoc analysis-tukey test; Chi-square independence test was used from non-parametric tests. In order to test the research model, multiple regression analysis was performed and the results of the hypotheses were given. As a result of the research, it has been revealed that enterprises mostly use the normal costing method (80.1%) from the traditional cost management systems, and the kaizen costing approach (56.9%) from the strategic cost management approaches. However, the most important obstacles to the use of strategic cost management approaches by the companies participating in the research are; lack of support from top management for activity-based costing and kaizen costing; for the target costing and quality costing approach, the firm's product/service structure is not suitable; for the just-in-time costing approach, it has been determined that there is insufficient knowledge of the personnel for the costing approach, and a lack of knowledge about the methods for the product/service life cycle costing approach. In the companies participating in the research, the statements of financial position and the profit or loss and other comprehensive income statement for the period are the tables most used in the decision-making process; top management is informed about costs, usually monthly; businesses have more ability to separate costs directly and indirectly; businesses obtain more product and activity-level cost information; with the cost management system/approach they use, businesses can calculate cost deviations of activities and direct labor wage/time deviations at a higher level than other production cost deviations; that the level of implementation of the cost leadership strategy of the enterprises is higher; information management processes are generally considered 'important' for businesses; it has been determined that businesses see increasing profitability with an effective cost management as the most important factor and that businesses benefit positively from the cost system/approach and information quality dimensions they use. In addition, while the most important information expected to be obtained by cost management in enterprises was about 'preparation of budgets', the information provided by the cost management used by the enterprises at the highest level was about 'control of costs'.