Anadolu kirkitli dokumalarının mitsel/arketipsel yönden incelenmesi: Bergama halıları örneği = Mythic/archetypal analysis of Anatolian kirkitli weavings: The example of Bergama carpets

Abstract

Dokumacılık sanatı insanlık tarihinin büyük bir kısmına eşlik etmiştir. Çeşitli medeniyetlerin egemen olduğu Anadolu; dokumacılık sanatının yaşatıldığı önemli merkezlerdendir. Kirkitli dokumaların Anadolu kültür mirası içinde önemli bir yeri vardır. Bu dokumalar her bölgede farklı desen, renk ve kompozisyon özelliklerine sahiptir. Bu desenlerin anlamları genel itibari ile aynı olarak doğurganlık, bereket, ölümsüzlük, kötülüklerden korunma gibi kavramlar olarak açıklanmıştır. Mitolojik unsurların da bu gelişim sürecinde etkili olduğu düşünülmüştür. Ayrıca kullanılan desenlerin formlarının ve renk ve kompozisyon özelliklerinin kullanım kolaylığı sağlamak açısından yapıldığı da düşünülmektedir çünkü el dokumacılığı; hammaddesi doğal çevreden sağlanan ve dokuyanların geçmiş yaşantılarından, ekonomik faaliyetlerinden, duygularından, inançlarından ve varlığını sürdürdüğü bölgedeki her durumdan etkilenerek şekillenen bir kültürel değerdir. Fakat bu durumun altında yatan psikolojik etmenler hakkındaki veriler yok denecek kadar azdır. Mevcut verisel boşlukları doldurmak için arketip kavramı kullanılabilir. İsviçreli psikiyatr Carl Gustav Jung tarafından ortaya atılan, insan karakteri ve davranışlarını inceleyen ve kolektif bilinçdışı ile ilişkilendirilen arketipler, mitolojik unsurların ortaya çıkmasında etkili olmuştur. Mitolojik öykülerdeki aynı anlam bütünlüğünü taşıyan kavramların birçok coğrafyada benzerlik göstermesi, mitolojilerin kolektif bilinçdışı ile şekillendiğinin en büyük örneğidir. Dokumalarda kullanılan birçok motifin mitolojik unsurlar içermesi nedeniyle desen, renk ve kompozisyon özelliklerinin arketiplerle olan ilişkisinin incelenmesi; dokumaların oluşum sürecini aydınlatmak açısından yarar sağlayacaktır (Oran, 2021). Geleneksel el dokumaları, bir toplum için önemli olan olayları, davranışları, inançları; güç, üstünlük ve bereket gibi anlamlara bürünerek sembolleşen varlıkları desenlere dönüştürerek ölümsüzleştiren bir maddi kültür ögesidir. Araştırmaya konu olan Bergama Halıları bu özelliklere sahip olan, kendi özel kültürel ve doğal ortamında şekillenen halılardır. Dolayısıyla arketip kavramıyla ilişkilendirilmesiyle birlikte Anadolu kirkitli dokumalarının anlamlandırılmasında yeni bir bakış açısı elde edilecektir.

The art of weaving has accompanied a large part of human history. Anatolia, which has been dominated by various civilizations throught the history and belongs to the Turks since the 11th century; is one of the important centers where the art of weaving is kept alive. Weavings have an important place in Anatolian Cultural heritage. These weavings have different patterns, colors and composition features in each region. The definition of weaving has been done over concepts such as eternity, immortality and plentifulness, and it was thought that mythological elements were effective in this development process (Oran, 2021). Additionally, it is thought that the forms and color and composition feature of the patterns are used made for ease of use, because hand weaving; it is a cultural value whose raw material is obtained from the natural environment and shaped by the experiences, economic activities, feelings, beliefs and every situation in the region where it continues to exist. However, data on the psychological factors underlying this condition are scarce. The concept of archetype can be used to fill this data gaps. Archetypes, put forward by Swiss psychiatrist Carl Gustav Jung, examining human character and behavior and associated with the collective unconscious, have been influential in the emergence of mythological elements. The similarities in many geographies of the concepts that have the same meaning integrity in the mythological stories is the biggest example of the myths being shaped by the collective unconscious (Oran, 2021). Examining the relationship between pattern, color and composition features with archetypes, since many motifs used in weaving contain mythological elements; it will be beneficial in terms of illuminating the formation process of weavings. Traditional hand weaving, events, behaviors, beliefs that are important for a society; it is an element of material culture that immortalizes entities that become symbols by embracing meanings such as power, superiority and abundance by transforming them into patterns. Bergama carpets have these characteristics and are shaped in their own special, cultural and natural environment. Therefore, with the association with the concept of archetype, a new perspective will be obtained in the interpretation of Anatolian "Kirkitli" weavings.