Orta Asya'daki sınıraşan nehirler: Örnek olay - syr darya ve amu darya nehirlerinde ülkeler arası işbirliği ve çatışmalar

Abstract

u araştırmada Orta Asya'da sınırı aşan nehirlerden Syr Darya ve Amu darya örnekleminden su sorunlarının neden olduğu ülkeler arası çatışma ve uzlaşma alanları incelenmiştir. Orta Asya'da çok sayıda nehir bulunmaktadır. Bunlardan bir kısmı farklı ülke coğrafyaları boyunca akmaktadır. Bunlar sınıraşan nehir kavramıyla tanımlanmakta uluslararası ilişkilerde büyük bir önem taşımaktadır. Bir ülkenin sınır hududlarını geçerek başka bir ülke sınırlarına girdiğinden ülkeler arası ve uluslararası hukuk ile ilişkilendirilmektedir. Bu bağlamda araştırmada sınırı aşan nehirlerden Syr Darya ve Amu darya incelenmiş ülkeler arası ilişkilere yansıması değerlendirilmiştir. Araştırmada alan yazın taraması yapılmıştır. Daha önce yapılmış araştırmalar incelenmiştir. Yapılan çalışmaların çoğunluğunun yabancı kaynak olduğu ve ingilizceden Türkçeye çevirirmiş kaynakların sınırlı olduğu tespit edilmiştir. Tespit edilmiştir. Araştırma sonucunda Siriderya ve Amuderya öncelikle Kırgızistan'ın ve Tacikistan'ın topraklarından geçmekte sonra da Türkmenistan'ın Kazakistan'ın ve Özbekistan'ın topraklarına ulaşıp Aral gölüne dökülmektedir. Kırgızistan'ın ve Tacikistan'ın sahip olduğu zengin su kaynakları barajları elektrik santralleri olmasına karşılık Özbekistan'ın Türkmenistan'ın Kazakistan'ın yer altı kaynaklarındaki zenginliklerinin aksine tarım üretimi için ihtiyaç duyduğu su kaynaklarına ulaşım sorunu vardır. Bu durum Orta Asya ülkeleri arasında gerginliklerin zaman zaman oluşan krizlerin yaşanmasına neden olmuştur. Su sorunlarına daha geniş ölçüde bakıldığında bölge coğrafyası üzerindeki anlaşmazlıkların sadece Orta Asya ile sınırlı olmadığı çevresel diğer ülkeleri de etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. Su sorunları detaylı incelendiğinde mevcut anlaşmazlıkların ve uzlaşmazlıkların çok boyutlu olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Siyasal, ekonomik sosyal ve güvenlik alanlarını da kapsayacak şekilde bu boyutlar ele alınabilir. Yaşanan sorunların etkisi yerel halkı ekonomik ve sosyal yönden etkilemektedir. Bu durum aynı zamanda ekonomi ile de ilişkilidir. Siyasi ve güvenlik açısından bakıldığında Orta Asya ülkelerinin konunun öneminin farkında oldukları sahip oldukları kaynakları bölgesel güç oluşturma ve pazarlık konusu yaptıkları sonucuna ulaşılmıştır. Bu açıdan suyu elinde bulunduran ülkeler komşuları ile ilişkilerinde bunu bir güç unsuru olarak saymışlardır. Ancak bölge insanına refahı çevrenin korunması ve gelecek inşası açısından ortak bir bilincin oluşturulması gerekmektedir.

In this research, the areas of conflict and reconciliation between countries caused by water problems were examined from the sample of the rivers Syr Darya and Amudarya, which are crossing the border in Central Asia. There are many rivers in Central Asia. Some of them flow through different country geographies. These are defined by the concept of transboundary river and are of great importance in international relations. Since it crosses the borders of a country and enters the borders of another country, it is associated with international and international law. In this context, in the research, the Syr Darya and Amu Darya, which are rivers that cross the border, were examined and their reflection on the relations between the countries was evaluated. In the research, a literature review was made. Previous studies were reviewed. It has been determined that the majority of the studies are foreign sources and the sources translated from English to Turkish are limited. detected. As a result of the research, Syr Darya and Amudarya firstly pass through the lands of Kyrgyzstan and Tajikistan, then reach the lands of Turkmenistan, Kazakhstan and Uzbekistan and pour into the Aral Lake. While the rich water resources of Kyrgyzstan and Tajikistan are dams and power plants, Uzbekistan has a problem of accessing the water resources it needs for agricultural production, unlike Turkmenistan's richness in Kazakhstan's underground resources. This situation caused tensions and crises between Central Asian countries from time to time. When the water problems are looked at more broadly, it has been concluded that the disagreements over the geography of the region are not limited to Central Asia, but also affect other peripheral countries. When water problems are examined in detail, it has been concluded that existing disagreements and disagreements are multidimensional. These dimensions can be addressed in a way to cover political, economic, social and security areas. The effects of the problems experienced affect the local people economically and socially. This is also related to the economy. From a political and security point of view, it has been concluded that Central Asian countries are aware of the importance of the issue, and they have made the resources they have the subject of regional power and bargaining. In this respect, the countries that hold water have considered it as a power factor in their relations with their neighbors. However, it is necessary to create a common awareness in terms of the welfare of the people of the region, the protection of the environment and the construction of the future.