Mütekaddimîn dönem kelâmında arazlar meselesi = The problem of accidents in the early period of kalām

Abstract

İslâm inanç esaslarını aklî ve naklî sağlam temeller üzerine yerleştirerek koruma misyonu taşıyan kelâm ilmi bu misyonunu gerçekleştirirken fiziksel âlemin oluşumu, âlemi oluşturan cevher, araz, cisim gibi unsurlar ve bunlar arası ilişkilere dair yaklaşım ve izahlardan yararlanmakta dolayısıyla metafizik meselelerin izahında fiziği araç olarak kullanmaktadır. Bu bağlamda kelâmcılar âlemle ilgili meseleler üzerinde tartışmakta ve kendilerine özgü âlem tasavvurları geliştirmektedirler. Benimsenen âlem tasavvurlarındaki farklılıklara rağmen âlemi oluşturan temel unsurlar cevher, araz ve cisim olarak kabul edilmekte ihtilaflar âlemin bu unsurların hangi kombinasyonu ile oluştuğu noktasında düğümlenmektedir. Kelâmcılar arasında genel kabul gören yaklaşım âlemin bölünmez cüzleri ifade eden cevherler ve değişim ile farklılaşmayı sağlayan arazlardan oluştuğu şeklindeki düalist atomcu teoridir. Bu teoride cevherler cismin iskeletini oluşturan birbirinin eşi cüzler iken arazlar ise cisimlere nitelikleri kazandıran, nesnelerdeki süreklilik, yok oluş, değişim ve farklılıklardan sorumlu unsurlardır. Bununla birlikte âlemin sadece cisimlerden ya da sadece arazlardan oluştuğu da kelâmcılar tarafından ileri sürülen yaklaşımlar arasındadır. Bu çalışmada fiziksel âlemi oluşturan bileşenlerden biri olan arazların tanımı, kavramsal çerçevesi, temel özellikleri, âlem tasavvurlarındaki yeri ve yaratılışı ispata delil oluş tarzlarına dair yaklaşımlar ele alınacaktır. Çalışma fiziksel meselelere dair tartışmaların sonraki dönemlere nisbetle daha yoğun ve daha teknik olarak işlendiği mütekaddimîn dönem kelâmı ile sınırlandırılmıştır. Mütekaddimîn dönem kelâmının Arap dili, kültürü ve nasların hakemliğine bağlı metodolojisi dikkate alınarak bu metodolojinin arazlarla ilgili izahlara ne derecede yansıdığının tespitine çalışılmıştır. Âlem tasavvurlarının itikâdî meselelerin izahındaki rolleri de dikkate alınarak arazların mütekaddimîn dönem düşüncesindeki fizik ve metafizik düşünceleri ne şekilde etkilediğinin bir çerçevesinin çizilmesi amaçlanmıştır.

Ilmu'l-kalam made use of the approaches and explanations about the Universe and its constituents, namely jawhar (substance), a'rād (accidents), and jism (body), and the connection between them when it executed its mission of protecting Islamic creeds by establishing them on the rational and revelational essentials. So, it uses physical issues as means of metaphysic explanations. In this regard, the mutakallimūns discuss cosmic problems and develop their own concept about the Universe. Despite the differences in these concepts, jawhar, arad, and jism are widely accepted as the Universe's constituents. Moreover, disputes show up about which combination of them generates the Universe. The commonly held concept between mutakallimūns is that the Universe generates from the jawhars, the indivisible parts, and 'arad, which provide alteration and change. In this concept, jawhars are homogeneous parts that compose the frame of bodies. Moreover, accidents are the components that provide bodies their attributes and are responsible for the continuity, annihilation, alteration, and changes in the objects. In addition, some mutakallimūns also assert that the Universe generates only from bodies or only from accidents. This study examines the mutaqaddimūns' approach to 'arad, its definitions, conceptual framework, main features, its place in the concepts of the Universe, and as proof of creation as a constituent of the Universe. The study focused on the mutaqaddimūn period because this period deals with physical and cosmological issues heavier and more profound, and more technical than the later periods. The methodology of the mutaqaddimūn period is attached to the Arabic language, its culture, and the arbitration of revelation. So, we also tried to determine how this methodology is reflected in the explanations about accidents. The final goal of this study is to draw a frame for how the thoughts about accidents affected the mutaqaddimūns concept of physical and metaphysical explanations, considering the role of the concepts of the Universe in explaining metaphysical issues.