العلاقة بين الفقيه والسلطان في الفكر السياسي الإسلامي = İslam siyaset düşüncesinde fakih-Sultan ilişkisi = The relationship between the jurist and the Sultan in Islamic political thought

Abstract

Saltanat ve İslâmî hilafet dönemleriyle uzun süre devam eden İslami siyaset tecrübemiz boyunca fakihler çok etkili ilmi otoriteye sahiptiler. Nitekim fakihler, şeriatın ve halkın çoğunluğunun sesi, ümmetin temsilcisi olarak halk ile devlet arasında aracılık görevi gören önemli kişilerdi ve o dönemde fetva otoritesi kritik bir öneme sahipti. Zira fukaha, hükümdara ve menfaatlerine karşı değil, içinde yaşadığı topluma karşı hukuken ve ahlaki olarak sorumluydu. Ancak yine de hükümdarın siyasi kararlarına daha fazla meşruiyet kazandırmak için fukahâya ihtiyacı vardı. Zira şeriat, fakihlerin denetiminde ya da muhalefeti ve desteğiyle, hükümdardan ümmetin dünya işlerini yönetmesini ve insanların maslahatlarını gözetmesini talep etmektedir. Bu çalışma; fukaha-hükümdar ilişkisine veya ilmi otorite ile yürütme makamı arasındaki ilişkiye ışık tutmaktadır. Bu ilişki; uzlet gibi uzaklaşma, siyasi muhalefet, çarpışma ve bundan kaynaklanan fukahâ mihnesi gibi görüşler ile devletin karşılaştığı büyük zorlukları aşmak ve toplumun çıkarlarını gözetmek için iş birliği arasındaki farklılıklarla temayüz etmekteydi. Bu ilişkileri incelediğimizde şu fukaha profilleri karşımıza çıkmaktadır: Hükümdar fakihi, Fakih Mestevzir (vezirliği kabul eden fakih), Fakih Muhtesib (Hisbe'den veya danışman fakih), devrimci fakih, siyasi uzlet fakihi, devletin fakihi, Tebrir fakihi (yani hükümdar yanlısı fakih) Çalışma, üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, tarihsel derinliği olan teorik giriş bölümü. İkinci bölüm; hükümdarlar ve fakihler arasında ve farklı düzey siyasiler arasındaki ilişki teorileri incelemektedir. Bu teorilerin en şiddetlisi devrim ve çatışmadır, bu da siyasi rasyonelleştirme ve siyasi itaat üzerine literatürün yayılmasına sebep olmuştur. Bu bölüm altı temel kısma ayrılmıştır. Ardından, Osmanlı siyasi deneyimindeki ve resmi fakihin, padişah ve iktidar çevreleriyle buluştuğu ve aralarındaki hiyerarşik ilişkisinin benzersiz bir modelini oluşturan Şeyhülislamlık modelini inceleyen ve uygulamalı bölüm ele alınmıştır. Çalışma, incelenen dönemlerde teorilerin elde edildiği tarihsel bağlamları dikkate almış ayrıca Arapça literatürden oryantalist araştırmalara, orijinal veya tercüme edilmiş Türkçe kaynaklara atıfta bulunmuştur.

Throughout our long Islamic political experience in various vagaries of the Royal States or the stages of the Islamic caliphate, jurists have had heavy scientific authority, representing the voice of legitimacy and main theologians. They were important mediators as representatives of the Ummah. Their power of fatwa was decisive, as the jurist was legally and morally responsible for the society in which he lived and not for the Governor and his interests. However, he was needed by the Sultan to add greater legitimacy to his ruling political behavior. Sharia law may require the Governor to administer the worldly affairs of the nation and take care of Muslims' interests before the jurist (Fakih) oversight, opposition, support, and attribution. Hence, this study highlighted the relationship between jurist and sultan or the relationship between scientific authority and executive power, or the relationship between spiritual authority and temporal authority. This relationship was characterized by a discrepancy between the vision of detachment, such as isolation, political opposition, or confrontation, and the resulting plight of jurists, and cooperation to meet major state challenges and take care of the nation's interests. Across these different relationships, different patterns of scholars have been produced: Fakih Al-Sultan, Fakih Al-Mastour, Fakih Al-Mohtassib, Fakih Al-Thawra, Fakih Al-Ozla Siyassiya, Fakih Al-Dawla, Fakih Tabrir, and Fakih Taghalob. The study was divided into three chapters, the first being a theoretical introduction with historical depth, and the second examining the different theories of the relationship between jurist and sultan among the various levels; from the extreme, namely, revolution and confrontation to the opposite, namely political justification and publication of political obedience literature, which are six basic directions. The third chapter is an applied chapter in which the Sheikh of Islam model is studied in the Ottoman political experience, as well as the case of the official Fakih meeting with the Sultan and the bodies of power, and making a unique model of the hierarchical relationship of jobs between them.