Jiří Trnka'nın canlandırma filmlerinde siyasal eleştiri = Political criticism in Jiří Trnka's animation films

Abstract

İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Çekoslovakya'da iş başına geçen komünist hükümet, sanat hayatı üzerinde mutlak bir hâkimiyet kurmuştur. Rejime yönelik eleştiriler içeren sanat eserleri sansüre uğramış veya yasaklanmıştır. Çek topraklarındaki tarihi Orta Çağ'a kadar uzanan kukla sanatı bu baskılardan nispeten daha az etkilenmiş ve sadece eğlence amacıyla değil, siyasal eleştiri aracı olarak da kullanılmıştır. Varşova Paktı'nın bir üyesi olan Çekoslovakya'da hayatını sürdüren Jiří Trnka (1912-1969), canlandırma filmlerini ülkesindeki köklü kuklacılık geleneği üzerine kurmuştur. Filmlerinde kukla sanatı ile stop-motion tekniğini birleştiren Trnka, etkileri bugün de devam eden özgün bir sinema dili geliştirmiştir. Folklorik malzemeden geniş ölçüde yararlanan Trnka, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) güdümündeki rejimi alegorik bir dille eleştiren filmler üretmiştir. Trnka'nın filmlerindeki kukla, mekân ve dekor tasarımları, filmin hikâyesini ve arka plandaki siyasal eleştiriyi görselleştiren unsurlardır. Filmlerinde Çekoslovakya'nın siyasal ve sosyal sorunlarını işleyen Trnka, özellikle 1960'tan sonra eleştiri dozunu artırmıştır. Nitel perspektifle yürütülen bu çalışmanın amacı, Jiří Trnka'nın filmlerinde canlandırma sinemasının imkânlarını kullanarak eleştirel söylemi nasıl inşa ettiğini ortaya koymaktır. Bu çalışmada, Jiří Trnka'nın amaçlı örneklem kapsamında seçilen Císařův slavík (İmparator'un Bülbülü, 1949), Osudy dobrého vojáka Švejka (Aslan Asker Şvayk, 1955) ve Ruka (El, 1965) adlı canlandırma filmleri Norman Fairclough'un eleştirel söylem çözümlemesiyle (ESÇ) incelenmektedir.

The communist government that took power in Czechoslovakia after the World War II established autarchy over art life. Artwork containing criticism of the regime was censored or banned. The puppet art in Czech lands, whose history dates back to the Middle Ages, was relatively less affected by these pressures and was used not only for entertainment but also as a tool for political criticism. Jiří Trnka (1912-1969), who lived in Czechoslovakia, a member of the Warsaw Pact, built his animated films on the deep-rooted puppetry tradition in his country. Combining the art of puppetry with the technique of stop-motion in his films, Trnka has developed a unique cinematic language whose effects continue even today. Using folkloric material extensively, Trnka made films criticizing the regime under the leadership of the Union of Soviet Socialist Republics (USSR) with an allegorical language. Puppet, space, and decor designs in Trnka's movies are the elements that visualize the story of the movie and the political criticism in the background. Trnka, who dealt with the political and social problems of Czechoslovakia in his movies, increased the dose of criticism especially after 1960. The aim of this study carried out with a qualitative perspective, is to reveal how Jiří Trnka constructs critical discourse in his movies by using the possibilities of animated cinema. In this study, Jiří Trnka's animation movies Císařův slavík (The Emperor's Nightingale, 1949), Osudy dobrého vojáka Švejka (The Good Soldier Švejk, 1955), and Ruka (The Hand, 1965) selected within the scope of purposeful sampling are analyzed with Norman Fairclough's critical discourse analysis (CDA).