Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde yol kesen haramiler ve devletlü eşkıyalar = Bandits and jelalis in book of travel by Evliya Çelebi

Abstract

Evliya Çelebi, yaklaşık yarım asır yaptığı seyahatlerle Osmanlı coğrafyasını baştan başa dolaşmış, gezip gördüğü yerleri her boyutuyla kaleme almış dünyanın en büyük seyyahlardan biridir. Seyahatname'de şehir anlatılarından tarihi vakalara, meşhur şahıslardan sıradan insanlara, inançlardan antropolojik kültüre kadar hemen her konuya yer vermiş, kendine has bir üslubuyla okuyucusuna aktarmıştır. Evliya Çelebi'nin hayat akışı ve seyahat macerasına paralel olarak aktardığı önemli başlıklardan biri de Osmanlı ülkesindeki siyasi ve sosyal krizler ve bu bağlamda harami, eşkıya ve celali hikayeleridir. Evliya'nın söz konusu başlıklarda tanık olduğu veya dinlediği olayları anlatırken aynı zamanda 17. yüzyıl Osmanlı tarihinin en önemli konularından biri olan eşkıyalıkla ilgili aşağıdan tarih yazmaya olanak tanıyan farklı bir perspektif sunmuş ve zengin bilgiler bırakmıştır. Bu araştırma da Evliya Çelebi'nin sunduğu bu zengin birikimden istifade ederek hazırlanmıştır. Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde Yol Kesen Haramiler ve Devletlü Eşkıyalar tezinin birinci bölümünde eşkıyalığın sebepleri, ekonomik ve sosyal etkileri ve devletin eşkıyaları cezalandırma yöntemleri açıklanmıştır. İkinci bölümde Evliya'nın aktardığı hikayeleri üzerinden eşkıyaların faaliyet gösterdiği mekanları, silahları, kıyafetleri, taktikleri, reaya eşkıya ilişkileri, eşkıyalara karşı alınan tedbirler değerlendirilmiştir. Elde edilen sonuçlar literatürdeki bilgilerle karşılaştırılmıştır. Üçüncü bölümde ise Evliya Çelebi'nin daha çok tanıklığına istinaden okuyucusuyla paylaştığı isyan etmiş paşalar ve büyük eşkıya liderleriyle ilgili bilgiler tahlil edilmiştir. Ayrıca Evliya Çelebi'nin isyan hikayelerine bakış açısı değerlendirilmiştir.

Evliya Çelebi is one of the world's greatest traveler, who traveled throughout the Ottoman geography with his travels for nearly half a century, and wrote down all aspects of the places he visited. In Seyahatname, he included almost every subject from city narratives to historical cases, from famous people to ordinary people, from beliefs to anthropological culture, and conveyed it to his readers with a unique style. One of the important topics that Evliya Çelebi conveys in parallel with his life flow and travel adventure is the political and social crises in the Ottoman country, and in this context, the stories of harami, bandit and jalali. When describing the events that Evliya witnessed or heard in the aforementioned titles, he also presented a different perspective and left valuable information about banditry, which was one of the most important subject of the 17th century Ottoman history, and by allowing history to be written from below. This research was prepared by making use of this rich knowledge presented by Evliya Çelebi. In the first part of the thesis, the causes of banditry, its economic and social effects and the methods of punishing bandits by the state are explained. In the second part, the places where the bandits operate, their weapons, clothes, tactics, reaya-bandit relations, and the measures taken against the bandits were evaluated through the stories told by Evliya. In the third part, the information about the rebellious pashas and great bandit leaders, which Evliya Çelebi shared with his reader based on his testimony, was analyzed.