II.Abdülhamid döneminde dini eserlerin basım ve denetimi = Printing and supervision of religious publications in the period of Abdulhamid II

Abstract

Osmanlı Devleti'nde neşriyat hayatına dair düzenlemeler II. Abdülhamid'den önce başlasa da onun döneminde gerek yapılan düzenlemeler gerekse oluşturulan kurumlar ile bu alanda tam anlamıyla bir mevzuat oluşturulmuş ve denetim işletilmiştir. Bu mevzuat içerisinde 1882 yılında oluşturulan Encümen-i Teftiş ve Muayene Heyeti her türlü kitabın kontrolünü yapmakla vazifelendirilmiştir. II. Abdülhamid döneminde bu genel çerçeve içerisinde dini eserlerin basımı için de özel birimler teşkil edilmiş ve denetim özelde bu birimler vasıtasıyla yürütülmüştür. Bu birimler içerisinde 1889 yılında Bâb-ı Fetvâ bünyesinde teşkil eden Tedkîk-i Müellefât Heyeti ve 1902 yılında Maârif Nezâreti'nde teşkil edilen Kütüb-i Dîniyye ve Şer'iyye Tedkik Heyeti Mushaf dışı dini eserlerin basımından sorumlu tutulmuşlardır. Sözü edilen heyetler dini eserlerin basımında etkin bir rol oynayarak denetimin önemli bir aşamasını teşkil etmişlerdir. Dini neşriyat içerinde önemli bir yeri olan Mushaf basımı için ise bu heyetlerin dışında müstakil bir birim kurularak Mushaf basımı da bu şekilde denetlenmiştir. Devlet tarafından Mushaf basımının serbest bırakılmasının akabinde, Bâb-ı Fetvâ bünyesinde Teftiş-i Mesâhif-i Şerife Heyeti oluşturularak basımın her aşamasında önemli sorumluluklar üstlenmiştir. Tez çalışmasında, II. Abdülhamid döneminde oluşturulan bu birimlerin kurumsal tarihleri, görev ve faaliyetleri ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Aynı zamanda birimlerin vazifeleri ve faaliyetleri çerçevesinde dini eserlerin basım ve denetim aşamaları ele alınmıştır.

Although regulations regarding printing life in the Ottoman Empire started before Abdülhamid II, a full legislation was created and supervision was carried out in this area with both regulations made and institutions established in his period. Within this legislation, the Encümen-i Inspection and Inspection Committee, which was established in 1882, was tasked with controlling all kinds of books. During reign of Abdulhamid II, special units were established for printing of religious publications within this general framework and control was carried out specifically through these units. Among these units, Tedkîk-i Müellefât Committee, which was formed within body of Bab-ı Fatwa in 1889, and Kütüb-i Dîniyye ve Şer'iyye Education Committee, which was established in Ministry of Education in 1902, were held responsible for publication of religious works other than Mushaf. The aforementioned delegations played an active role in printing of religious works and constituted an important stage of control. For printing of Mushaf, which has an important place in religious publications, a separate unit was established outside of these delegations and printing of Mushaf was also controlled in this way. Following release of the Mushaf printing by the state,Teftiş-i Mesâhif-i Şerife Committee was formed within body of Bab-ı Fatwa and assumed important responsibilities at every stage of printing. In the thesis, institutional history, duties and activities of these units, which were formed during reign of Abdulhamid II, were examined in detail. At the same time, printing and control stages of religious publications were discussed within framework of functions and activities of units.