Astronomi çalışmalarının başlangıcı Doğu'da MÖ 4000 yıllarına dayanır. Mısır, Mezopotamya, Hint ve Çin medeniyetleri bu konuda önemli gelişmeler sağlamıştır ve bu çalışmalar Helen uygarlığı tarafından ilerletilmiştir. Ancak Batı'da dinî baskılar sebebiyle bilimsel araştırmalar durmuştur. Doğu'da ise bu birikimden yararlanılmış ve bu alanda önemli çalışmalar yapılmıştır. Osmanlılarda Fatih dönemine kadar astronomi ve matematik alanlarında önemli çalışmalara ve bilim adamlarına rastlamıyoruz. Fatih İstanbul'un fethinden sonra Uluğ Bey'in öğrencisi Ali Kuşçu'yu İstanbul'a getirtmiştir. Ali Kuşçu da Osmanlı medreselerinde dersler vermiş ve Takiyüddin, Mirim Çelebi gibi dönemin önemli astronomlarını yetiştirmiştir. Çalıştığımız eser Ali Kuşçu'nun el-Fethiyye adlı eserinin tercümesidir. Tercüme Osmanlı denizcilerinden Seydî Ali Reis tarafından yapılmıştır. Ancak tercüme yapılırken sadece Ali Kuşçu'nun kitabına bağlı kalınmamıştır. Tûsî, Kadı-zâde Rûmî, Uluğ bey gibi birçok önemli astronomdan alıntılar yapılmıştır. Eserin Türk ve dünya kütüphanelerinde 27 nüshası bulunmaktadır. İncelediğimiz nüsha en eski tarihlisidir. Muhtemelen mütercim hattıyladır. 1549 yılında Kanunî Sultan Süleyman'a sunulmuştur. 94 varaktan oluşan eserde bir mukaddime ve iki makale vardır. Ayrıca birçok çizim ve eserin sonunda çeşitli sayısal verileri içeren 7 tablo vardır. Mukaddimede astronomi ilmine başlamadan önce bilinmesi gerekenler anlatılır. İlk makalede altı kısım vardır. Bu bölümde küreler ve kürelerin özellikleri, yaylar, burçlar, burçlar kuşağının özellikleri ve gezegenler anlatılır. İkinci makalede on iki bölüm vardır. İklimler, gündüz ve gece, tarih, yıl ve aylar, meridyenler anlatılır. Eserde geçen astronomi ve geometri terimlerinin büyük bölümü Arapça ve Farsçadır. Eser giriş, inceleme, metin ve dizinler olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Seydî Ali Reis ve eseri hakkında bilgi verilmiş çalışmanın yöntemi ve amacı üzerinde durulmuştur. İnceleme bölümünde eserin imla, fonetik ve morfolojik özellikleri belirtilmiştir. Metnin çeviri yazısı yapıldıktan sonra Cibakaya adlı dizin programıyla gramatikal dizini hazırlanmıştır.
SUMMARY
Except where otherwise noted, this item's license is described as http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/
