Hanefî Fıkıh düşüncesinde Farz-Vâcip ayırımı

Abstract

Teklifî hüküm çeşitlerinden olan farz ve vâcip terimlerinin eş anlamlı olup olmadığı meselesi hem Hanefî mezhebi hem de diğer mezheplerin fıkıh usulü kitaplarında çokça tartışılan konulardan biridir. Hanefîler iki terimin eş anlamlı olmadığını, ayrı manalara delâlet ettiğini ve farklı neticeler doğurduğunu ifade ederken cumhur, farz ve vâcibin birbirinin yerine kullanılan eş anlamlı iki terim olduğunu savunmuştur. Neticede bu görüş farklılığı fıkhî ihtilaflara ve tartışmalara yol açmış ve neredeyse tüm usul ve fürû kitaplarında bu meseleye mutlaka temas edilmiştir. Hanefîler'in farz ve vâcip terimlerini farklı değerlendirmeleri meseleye yüzeysel olarak bakıldığında basit bir görünüm arz etse de konu bütüncül olarak ele alındığında girift ve karmaşık bir hal almaktadır. Bu nedenle ortaya konulan ayırım birçok mezhep müntesibi tarafından tam olarak anlaşılamamış ve farklı iddialar öne sürülmüştür. Kimi zaman da Hanefîler'in kavramları kullanırken kendi içlerinde tutarlı olmadıklarına ve birbirleriyle çeliştiklerine dair eleştiriler yöneltilmiştir. Çalışmamızda Hanefîler merkeze alınmakla birlikte karşı görüş sahiplerinin de meseleyi nasıl ele aldıkları ve Hanefîler'e ne tür eleştiriler yönelttikleri incelenmiştir. Özellikle Hanefîler'in tutarsızlığına yönelik eleştirilere ve problematik görünüm arz eden meselelere cevap aranmış ve Hanefî fıkıh kitapları bu doğrultuda tetkik edilmiştir. Önemine binaen tartışmanın lafzî veya mânevî olduğuna yönelik iddialar da ele alınmış ve bu iddialar detaylı olarak izah edilmeye çalışılmıştır.

The concepts fard and wajib, which are types of al-hukm al-taklifi, whether they are synonymous or not, is one of the most discussed issues in the usul al-fiqh books of both Hanafi school and other schools. While Hanafis stated that the two concepts are not synonymous and produce different results, according to all, fard and wajib are two synonymous concepts used interchangeably. As a result, this difference of opinion has led to jurisprudential disputes and debates, and this issue has definitely been touched on in almost all the books of usul and furu. Although Hanafis' different evaluations of the concepts fard and wajib appear simple when looked at superficially, the issue becomes complex when considered holistically. Therefore, the distinction made has not been fully understood by many school followers. Sometimes, criticism has been made that Hanafis are not consistent within themselves when using concepts. In our study, although the Hanafis are at the center, it has been examined how the opponents approached the issue and which debates they dealt with. In particular, answers have been sought to the criticisms of the inconsistency of the Hanafis and the issues that have a problematic appearance and Hanafi fiqh books have been studied in this direction. Due to its importance, it has also been dealt with the claims that the discussion is literal and tried to be explained in detail.