İzmit Mutasarrıflığı’nda Ermeniler ve tehcirleri (1888-1919)

Abstract

ÖZET Osmanlı Devleti' nin 1915 yılında uyguladığı "tehcir olayı" uluslararası gündemden düşmeyen bir meseledir. Osmanlı Devleti Başkentinin Yanıbaşında bir vilayet konumunda olan İzmit Mutasarrıflığında yaşayan 325.000 kişiden 58.000' ini 1914 sayımlarına göre Ermeniler oluşturmakta idi. Berlin Anlaşmasından sonra Ermeniler arasında yayılan ihtilal fikirleri İzmit Mutasarrıflığı' ndaki Ermenileri de etkilemiştir. I. Dünya Savaşı'ndan önce İzmit Mutasarrıflığı' nda Ermeniler kalabalık oldukları Bahçecik, İzmit, Adapazarı, Geyve gibi yerlerde gösteriler yapmışlar ve olaylar çıkarmışlardır. I. Dünya Savaşı' ndan önce ve savaş sırasında İzmit Mutasarrıflığı' nda ki Ermeniler, Karadeniz üzerinden Rusya ve Bulgaristanla haberleşmeyi sağlayarak casusluk yapıyorlardı. Seferberliğin ilanından sonra Ermeniler çeteler kurarak İzmit Körfezinin güneyindeki dağlarda, Bursa Ermenileriyle birlikte Müslüman köylerine saldırmaya başlarlar. Tehcir kararından sonra İzmit Mutasarrıflığı' ndaki Ermenilerin de tehlike arz etmesi üzerine tehcire tabi tutulmuşlardır. İzmit Mutasarrıflığı' ndan sevk edilen Ermenilerin çoğu Zor Mutasarrıflığı' na sevk edilmiştir. Ermenilerin şevki sırasında Osmanlı Devleti gerekli tedbirleri alarak ihtiyacı olan Ermenilere yardımlar yapılmıştır. Ermenilerden geride kalan mallar ise komisyonlar oluşturularak devlet tarafından teslim alınmıştır. İzmit Mutassarrıflığı'ndan Protestan, Katolik, asker aileleri ve devlet müesseselerinde çalışan bazı Ermeniler tehcir edilmeyerek yerlerinde bırakılmışlardır. I. Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru Ermenilerin memleketlerine iadesini kararlaştıran Osmanlı Devleti, Ermenilere dönüşte de gerekli yardımı yapmıştır. Osmanlı Devleti, Ermenileri tehcir dönüşünde istedikleri yere gitmekte serbest bıraktığından, İzmit Mutasarrıflığı' ndaki Ermenilerin tamamı geri dönmemiştir. İzmit Mutasarrıflığına tehcirden geri dönen Ermeniler Çeteler kurarak müslüman halka karşı saldırıya geçmişlerdir. viii

Armenians in province of İzmit and Their Deportation After domination of Turks in Anatolia, Armenians have began to live with Turks. Armenians lived with tranquility and confidience in the years of being under sovereignity of Ottoman. They are known with their loyalty and are being called loyal natinon in the history of Ottoman. Armenians have been influenced by spread of nationalistic ideas of French Revelution in 1789 and provocation of Russians in Eastern part of Anatolia in 19th century. After the independence of Balkaninan nations one by one, Armenians began to be active in their motion of independency as well. After Berlin negotiation they tend to be more active toward independency in Ottoman Empire. As from 1890's Armenians had many rebellions and insurrections. Before I. World War Armenians had completed their becoming organized and they were being armed. After Turkish warfare, Ottoman Empire had deported as a precaution in case of their attacs from inside of the government. Having 18% of population of province of İzmit, Armenians had made rebellions and insurrections as well. Being very near to the Empire Capital ( İstanbul), Armenians in province of Izmit were very perilous. In order to narrowly escape danger, Ottomans deported Armenians from İzmit to Zor(It was a province in Southestern Anatolia in Ottoman time). Armenians as a historical subject mostly has been considered in a general aspects. Armenians in province of İzmit and their deportation has been considered as a part of whole and has been studied together with Armenian issue without loss of generality. The subject investigated in the light of documents of archives. Examples of deportation event in İzmit which are mentioned in the subject gives important clues for general Armenian issue in History. IX