ÖZET Geçmiş yüzyıllarda olduğu gibi, 21. yüzyılda da Dünya devletlerinin üzerinde hassasiyetle duracakları en önemli konu enerji olacaktır. Teknolojik gelişmeler baş döndürücü bir hızla gelişmekte ve bir o kadar da bizleri enerjiye bağımlı hale getirmektedir. Petrol dünyada enerji kaynakları içinde belki de en önemli yeri işgal etmektedir. Petrol, keşfiyle birlikte gelişen teknolojinin motor görevini üstlenmiştir. Petrolün olmadığı bir dünyayı düşünmek herhalde mümkün olamayacaktır. Hayatın bu kadar zaruri ihtiyacı haline gelen petrol üzerine 20.yüzyılın başlarından itibaren pek çok planlar ve mücadeleler yapılmıştır. Petrolü tüketenlerle, sahip olanlar arasındaki mücadele bugün de kıyasıya devam etmektedir. Bu sebeple zengin petrol yataklarına sahip bölgeler dünyanın güçlü devletlerinin her zaman ilgisini çekmiş ve bu gibi yerleri kontrolleri altına almak istemelerine yol açmıştır. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra Türkistan ve Orta Asya devletlerinin sahip oldukları yeraltı ve yerüstü doğal kaynaklan gözler önüne serilmiş, bu da büyük bir ekseriyetle tüketen Batılılar için yeni bir kaynak olmuştur. Azerbaycan bağımsızlığını kazandıktan sonra ekonomisini geliştirebilmek, istikranın koruyabilmek, iktisadi dengelerini kurabilmek için sahip olduğu enerji kaynaklarını, ilk başta da petrolünü çıkartarak alıcı durumundaki Batıya satmayı düşünmüştür. Azerbaycan, ne denizden ne de karadan Batı ile komşuluğu olmadığı için petrolün taşınması problemi gündeme gelmiştir. Petrolün çıkartımı kadar emniyetli bir şekilde kullanıcıya ulaştırılması da önemli olduğundan dolayı, petrolün taşınması konusunda çeşitli görüşler gündeme gelmiştir. Bu çalışmada Azerbaycan'ın sahip olduğu petrolün, Batı pazarlarına taşınması ve bunun için yapılan mücadelelerin ana hatları incelenmiştir. Birinci bölümde, Azerbaycan'ın yakın tarihi, coğrafyası, doğal kaynakları, siyasi yapısı anlatılmıştır. IXİkinci bölümde ise, Hazar petrolleri konusu ve batıya hangi yollarla taşınacağı Türkiye içinde ve dışındaki ülkelerde basında çıkan makaleler incelenerek görüş ve yaklaşım farklılıkları vurgulanmıştır. Üçüncü bölümde ise, Hazar petrolleri ve batı pazarlarına taşınacak yollar konusunda Azeri, Amerikan, Rus, İran ve Türk siyasetleri anlatılmış, yapılan büyük mücadelenin ana hatlarından bahsedilmeye çalışılmıştır. Dördüncü bölümde ise, Hazar petrollerinin taşınması amacıyla ortaya atılan tezler sunulmuş, bu tezler içerisinde Türk tezinin neden en iyi, en mantıklı ve en iktisadi olduğu farklı açılardan değerlendirilmiştir. Beşinci bölümde ise, petrolün taşınması konusunda bu çalışmadan çıkartılabilecek sonuçlar belirtilerek bölgede menfaatleri bulunan devletlerin izlemesinde faydalı olunabilecek yaklaşımlar üzerinde durulmuştur.
Countries have given a great interest on energy problem in last century. The problem looks like that it will be an important issues of world at 21st century. While technology has been continued to develop, people will have become more dependent on the energy than before. Oil is one of the important type of the energy. After oil was discovered, life of people has become dependent on the oil and it has become a driving force of developing technology. In the future, world could not be thought without the oil. After oil has become an important part of life, many political struggles have been started at the beginning of 20 century. Countries which consume oil, put a great political struggle to control countries which have oil resource at this time as well. After Soviet Socialist Republics Unity disintegrated itself, Turkish countries have become an independent state. The countries have very rich natural energy resources such as oil, gas, minerals, gold etc. Oil consumer countries draw their attention on these resources in order to supply their energy requirements. Republic of Azerbaijan has firstly considered to sell its oil and natural gas to Western countries in order to recover its economy and to establish political balance after establishing its independence. Azerbaijan has no border neither from sea nor from land with Western countries. That's why, Azerbaijan has not only an oil extraction problem but also oil transportation problem from Azerbaijan to Western countries. Different alternative oil transportation routes have been proposed by countries which wants to take a part on political struggle on Azerbaijan oil at Caspian sea. In this thesis, oil transportation routes from Azerbaijan to Western countries and main political struggle on oil, have been examined. At the first chapter of thesis, history. XIgeography and natural resources and political structure of Azerbaijan have been mentioned. At the second chapter, articles about Caspian oil and oil transportation routes are selected from Turkish and other countries newspapers. Differences and similarities of countries political approach are also examined. At the third chapter, Azerbaijan, America, Russia, Iran and Turkey's political approach on the Caspian oil and alternative transportation routes of oil are discussed. At the fourth chapter. Turkey's proposed pipe line is discussed. Comparison between Turkish proposed pipe line and other alternative pipe lines in terms of security and economic reasons, are also mentioned. At the last chapter, conclusion of the thesis are given and what kind of policy should follow countries which have interest on Caspian oil in order to achieve political stability and to develop their economy, are mentioned. XII
