Ebubekir Sami Paşa hayatı, edebi kişiliği ve divanının tenkitli metni

Abstract

Üzerinde çalıştığımız eser 18. yüzyıl devlet adamlarından Ebûbekir Sâmî Paşa' ya ait bir divandır. Eserin on iki el yazma nüshasını tespit ettik. Bunlardan beşi İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Nadir Eserler Bölümü'nde, üçü İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi'nde biri Topkapı Sarayı Kütüphanesi'nde, biri İzmir Milli Kütüphane'de, biri İstanbul Millet Kütüphanesi'nde ve biri de İstanbul Belediye Kütüphanesi'ndedir. Nüshaların varak sayıları 65 ile 85 arasında değişmektedir. Eser tam olarak bir divan tertibine göre yazılmamıştır. Tenkitli metin çalışması kuralları doğrultusunda yukarıdaki nüshalardan dördünü çalışmamıza dahil ettik. Bu dört nüshayı da iki gruba ayırdık. İlk gruba istinsah tarihi en eski, tertipli ve hattı güzel olan SÜİ; yine tertipli okunaklı ve hacimce geniş olan Ül nüshalarını dahil ettik. Bu iki nüsha tenkitli metnimizin temelini oluşturmaktadır. İkinci gruba ise; yine istinsah tarihi ikinci en eski olan SÜ3 ve tüm nüshalar içerisinde en hacimli olan Ü2'yi aldık. Bu iki nüshada özellikle Ü2'de çok sayıda müstensih hatası, ifâde ve anlam yanlışlıkları mevcut olduğu için çalışmamızda bu iki nüshadan gerek gördüğümüz durumlarda yararlandık. Esas alınan nüshanın transkripsiyonu yapıldıktan sonra çalışmaya dahil ettiğimiz diğer nüshalarla karşılaştırdık ve farklılıklarını ortaya koymaya çalıştık. Amacımız en güvenilir ve sağlam nüshayı ortaya çıkarmaktır. Tenkitli metin çalışmamıza nüshaların baş taraflarında bulunan nesir bölümlerini, Arapça- Farsça şiirleri ve Ül nüshasında olan "Tuhfe-i Sâmî-i Şikeste" adlı 236 beyitlik mesnevi tarzında yazılmış bir şiiri dahil etmedik. Okuyamadığımız birkaç kelimenin yerine asılları elle yazılmıştır. İlgililer okunmayan bu bölümler için ekler bölümünde yer alan metnin tıpkıbasımına başvurabilirler. Eserde Arapça ve Farsça tamlamaların yoğun olarak kullanıldığı şiirlerin yanı sıra sade bir dille yazılmış şiirlere de rastlamaktayız. Hikemî tarzdaki şiirlerin yoğun olduğu divanda tasavvuf! temelar da kullanılmıştır. Bunun yanında divan şiirinin değişmeyen konuları; aşk ve kadını ele alan şiirlerin sayısı da az değildir. Tezimizle daha önce üzerinde çalışma yapılmamış orijinal bir el yazma eseri edebiyat sahasına aktarmaya çalıştık Anahtar kelimeler: Tenkitli Metin, Ebûbekir Sâmî Paşa ve hikemî şiir.