İbn Abidin'de Hanefi Mezhebinin kuramsallaşması Şerhu Ukudu Resmi'l-Müfti örneği

Abstract

ÖZET Anahtar kelimeler: İbn Âbidîn, Şerhu Ukudu Resmi 'l-Müfti, mezhep, fetva, tercih hiyerarşisi. Mezheplerin teşekkülünden önce İslam hukukçusunun görevi seri kaynaklardan (edilley-i erbaa: kitap, sünnet, kıyas, icma) hüküm istinbatına dayanıyordu. Bağımsız ictihad olarak adlandırılan bu faaliyet fıkıh usulü eserlerinde kayıt altına alınan belirli kurallar çerçevesinde yürütülüyordu. Mezheplerin teşekkülünden sonra ise hukukçunun görevi, hükümleri naslardan değil şer'i olarak meşru kabul edilen mezhebin fıkhi birikiminden istinbat olarak belirlendi. Böylece mezhep müntesibi fakih için mezhebin fıkhi birikimi, nassın mutlak müctehid için ifade ettiği konuma yükseldi. Bağımsız ictihad faaliyetinde olduğu gibi, müntesip fakih ile mezhep birikimi arasındaki ilişkiyi ve onun hüküm elde etme faaliyetini düzenleyen bazı kurallar benimsendi. İbn Âbidîn, çalışmanın konusunu teşkil eden Şerhu Ukudu Resmi 'l-Müfti adlı eserinde, Hanefi mezhebi literatüründe dağınık olarak yer alan ve mezhep müntesibi hukukçunun fıkhi bilgi üretimini belirleyen söz konusu ilke ve prensipleri belirli bir sistematik içinde ele alarak Hanefi hukukçunun fıkhi bilgi etme faaliyetini teorik olarak kurgulamaya çalışmıştır. Çalışmada, râcih görüşün tespitinde teorik ve pratik olmak üzere ikili yapıya sahip bir hiyerarşi sunulur. Genel geçer bir yapıya sahip olan teorik hiyerarşi, mezhep literatüründe râcih görüşün tespitinde sunulan unsurlardan oluşur. Teorik hiyerarşiye açılım ve işlerlik kazandıran pratik hiyerarşi ise gerektiğinde teorik hiyerarşiyi belirleyen veya tamamlayan unsurlardan oluşur. v