Abstract:
ÖZET Anahtar Kelimeler: Kili, Akkirman, Büyük Stefan Çel Mare, II. Bayezid, Fatih Sultan Mehmet, Eflak, Boğdan, Moldavya Kili, Tuna nehrinin Karadeniz'e döküldüğü yerde yer alan bugünkü Moldovya sınırları içinde bulunan önemli bir merkezdir. Kili'nin yer aldığı Karadeniz'in kuzey-batı bölgesinin bilinen ilk sahipleri Miletoslu Yunanlılardır. (MÖ IV. yy.) Yunanlılardan sonra bölgeye İskitler egemen olmuş; bunarın ardından Hunlar, Avarlar, Peçenekler, Macarlar, Kumanlar ve Oğuzlar bölgede kısa süreli hakimiyet kurmuşlardır. IX. yüzyılda Slavlar bölgeye yerleşmeye başlamışlardır. Slavlardan sonra Moğollar kısa bir süre bölgede hakim olmuşlardır. Kili'nin stratejik coğrafi ve ticari öneminin farkına varan Venedik ve Cenevizliler Karadeniz'de ticari koloniciliğe girişirken Kili'yi de ele geçirmek istemişlerdir ve burada hakim olmuşlardır. XV. yüzyılda ise Kili'de Eflaklılar hakimiyet kuracaklardır. Bu yüzyılda Kili'nin taşıdığı stratejik ticari önem sebebiyle şehir Boğdanlılar, Eflaklılar, Polonyalılar, Cenevizliler, Macarlar ve Osmanlıların da içinde bulunduğu pek çok devlet tarafından ele geçirilmek istenecektir. Osmanlıların Kili ile yakın temasları Fatih Sultan Mehmet zamanında olacaktır. Fatih Sultan Mehmet İstanbul'u fethettikten sonra tüm Karadeniz ticaretini ele geçirmek isteyecek ve bunun için önce Anadolu'nun Karadeniz kıyılarını ve Trabzon'u fethedecek ve ardından Karadeniz ticaretini elinde bulunduran Cenevizlilerin elindeki Karadeniz kolonilerini fethe girişecekti. Bunun için 1454 yılında Kefe vergiye bağlanacak, Kırım'la dostluk kurulacak ve Kili üzerine yürünecekti. Kili 1465 yılında Boğdan Voyvodası Stefan Çel Mare tarafından ele geçirilecek ve bu tarihten sonra Osmanlı Boğdan ilişkileri bozulmaya başlayacaktır. Fatih Sultan Mehmet Kili'yi ele geçirmek için Boğdan üzerine iki sefer düzenleyecek ancak burayı ele geçiremeyecektir. Kili'nin Osmanlılar tarafından fethi II. Bayezid tarafından gerçekleştirilecekti. 1484'te Boğdan üzerine sefere çıkan II. Bayezid 14 Temmuz 1484'te burayı ele geçirme başarısına ulaşacaktı. Buranın fethi ile Fatih Sultan Mehmet'in hayalini kurduğu Karadeniz hakimiyeti tamamlanacak, kuzey-güney ticaret yolu Osmanlıların eline geçecek, Osmanlı topraklan Kırım ile karadan birleşecekti. Kili'nin fethinin ardından buraya Anadolu'dan Müslümanlar getirilip yerleştirilecek ve şehir yeniden bir iskâna tabi tutulacaktır. Burası ayrıca bir tahrirden geçirilerek Osmanlı devletine vergi veren bir kazaya dönüştürülecekti.
