Hacı Bektaş Veli’nin vilayetnamesine göre dini inanç adap ve erkanlar

Abstract

ÖZET Bektaşî tarikatına adını veren Hacı Bektaş, XIII. yüzyılda Horasan'dan Anadolu'ya göçen dervişlerden birisidir. Yaşadığı önemde çok etkili olmuş bir şahsiyettir. Hayatı dilden dile aktarılarak Vilayetnâme isimli eserle günümüze ulaşmıştır. Vilayetnâme'de çeşitli dinlerin izleri bulunmaktadır. Mesela, Eski Türk inancına ait dağ-tepe kültü, taş-kaya kültü, ağaç kültü, ve su kültü gibi inançların izleri vardır. Keza Şamanizme ait kemiklerden diriltme ve gelecekten haber verme gibi unsurlar, Budizm, Zerdüştlük, Maniheizm, ve Mazdeizm'e ait inançlardan tenasüh (reenkarnasyon), şekil değiştirme ve ateş kültü gibi motifler yer almaktadır. Su üzerinde yürüme, ölüleri tekrar diriltme ve suyu kana çevirme gibi motiflerin Hıristiyanlıktan geçtiği sanılmaktadır. Bununla birlikte Vilayetnâme'de İslâmî inançlar ve ibadetler İslam öncesi inançlara göre daha fazla yer almaktadır. Hacı Bektaş' m ve çevresindekilerin Allah inancı çok sağlamdır. Peygamberlere, Kur'an-ı Kerim' e ve ahiret gününe inanılmaktadır. Ancak Melekler ve kaza-kader konusu tam belirgin değildir. Vilayetnâme'de İslâm dinine ait iman, küfür, Zemzem suyu gibi bazı kelimeler çok sık kullanılmıştır. Tasavvufa ait bazı kavramlar kullanılmıştır. Hacı Bektaş'm bazı tasavvuf rimellerini uyguladığı görülmüştür. Hacı Bektaş dini tebliğ faaliyetlerinde bulunmuştur. Bu amaçla dervişlerini göndermiştir. Vilayetnâme'de İslâmî kıssalar ve olaylar, Hacı Bektaş veya onun dervişleri tarafından yaşanmış gibi anlatılmıştır. Vilayetnâme'ye göre Hacı Bektaş, temel dini ibadetlarini yerine getiren bir velî olarak sunulmaktadır. Nitekim Hacı Bektaş, İslâm dininin en önemli ibadetlerinden olan namazı düzenli olarak kılmaktadır. Hatta her vakit namazı Kabe'de kılmaktadır. O, Hac Xibadetini de yerine getirmiş, Kurban Bayramlarım kutlamış ve kurban kesmiştir. Böyle olmakla birlikte Vilayetnâme'de Ramazan orucu ve zekat ile ilgili bilgi yoktur. Fakat Hacı Bektaş'ın genel anlamda oruç tuttuğu anlatılmıştır. Cömertlik ve sadaka verme davranışları tavsiye etmiştir. Ölülerin gömülmesi ile ilgili işler de îslâmî usulle yapılmaktadır. Sonuç olarak Hacı Bektaş İslamî inançları sağlam, temel dini ibadetlerim yerine getiren müslüman bir Türk dervişidir.