Abstract:
Osmanlı Devletinin kurulmasında ve gelişmesinde, toplumsal yapısının, kültürel özelliklerinin olgunlaşmasında, bulunduğu topraklara kök salmasında, tekke-zaviye ve medreseler önemli bir yer teşkil etmektedir. Bu iki kurum devletin de desteklemesi ile bütün yerleşim birimlerinde yaygınlaşarak faaliyet göstermiş, devlet yaşadıkça bunlar da yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Bu çalışmada Adapazarı Kocaeli bölgesindeki tekke-zaviye ve medreseler üzerinde araştırma yapılmıştır. Bu araştırma iki ana bölümde gerçekleştirilip, birinci bölümde medreseler hakkında genel bilgi verilir, doğuşu ve gelişimi anlatılır. Sonra tespit edilebilen her medrese yerleşim yerlerine göre birer başlık altında anlatılmaya çalışılır. Medresenin banisi kim olduğu ne zaman bina edildiği kimlerin müderrislik yaptığı ve vakfedilen arazilerin neler olduğu tespit edilmeye çalışılır. İkinci bölümde de aynı şekilde tekkeler hakkında genel bir bilgi verildikten sonra yerleşim yerlerine göre her tekke ayrı birer başlık altında incelenip hangi tarikata mensup olduğu, kurucusunun kim olduğu, kimlerin postnişinlik yaptığı, vakıf arazileri ve gelir kaynaklarının neler olduğu tespit edilmeye çalışılır. Ayrıca bu yapılırken medrese ve tekkelerde karşılaşılan sorunlara örnek teşkil edecek konulara değinilmiş 19. Yüzyılda medrese ve tekkelerin gerilemesinin sebeplerini ve sorunlar ını gösterebilecek olaylara yer verilmiştir. Bu araştırma bölgesel bir çalışma olmakla beraber Osmanlı topraklarında medrese ve tekkelerin dağılımına örnek teşkil edebilecek bir nitelik taşımaktadır. Toplum olarak eğitime öğretime ve manevi değerlere ne ölçüde önem verildiğini ve etkin kılındığını belirleyici bir niteliktedir. Araştırma aynı zamanda; Osmanlı sosyal yaşantısının gelişiminde, toplumun olgunlaşıp sosyalleşmesinde Medrese ve Tekkelerin rolünü göstermekte olup, bulunduğu topraklara nasıl kök saldığını da belirleyici niteliktedir.
