Derleme ve tarama sözlüklerindeki ortak maddelerin karşılaştırılması (fiil)

Abstract

Bu tezin hazırlanış amacı, Derleme ve Tarama Sözlükleri'ndeki ortak fiil maddelerini ve bu fiillerdeki ortak anlamlarını tespit etmek, aynı zamanda bu sözlüklerdeki birbiriyle örtüşmeyen anlamları belirlemektir. Bu fiilleri toparlarken tekrara düşmemek için Derleme Sözlüğü Ekler bölümünde geçen, aynı anlamı içeren fiiller var ise bunları karşılaştırma tablosuna almadık. Ayrıca bu çalışmayı, Türk Dil Kurumunun internet sitesinde yer alan Tarama Sözlüğü ve Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden faydalanmadan sadece Türk Dil Kurumu Yayınları arasından çıkan basılı sözlüklere bağlı kalarak oluşturduğumuzu belirtmeliyiz. Çalışmamızın kapsamını Derleme Sözlüğü ile Tarama Sözlüğü'ndeki ortak fiiller teşkil ettiğinden, öncelikle bu sözlüklerdeki ortak fiil madde başlarını tespit ettik ve bu fiillerdeki ortak anlamları belirledik. Bunların yanı sıra aslında ortak olan ancak ağızlardaki biçimiyle küçük ses ayrılıkları ile yaşayan fiilleri ise ayrı bir tablo altında karşılaştırmaya tabi tuttuk. Böylece bu sözlükler bağlamında ağızlardaki fonetik durumların edebî metinlere yansıma biçimlerini, yazıya geçerken hangi seslerin değiştiğini göstermiş olduk. Çalışmamızda, sözlükleri hazırlayan kişilerin aynı anlama gelen kimi fiilleri farklı şekillerde ifade ettiklerini ve anlamları aynı olan ancak sözlüklerdeki yazımında küçük ses ayrılıklarının yaşanmasının ise aydınların standart dili kullanmasından kaynaklandığı belirledik. Bunların dışında tezimizin esas konusunu teşkil eden ortak madde ve anlam tespitine gelince: a) Derleme ve Tarama Sözlükleri'ndeki ortak fiillerin sayısı ana tabloda 1294, küçük ses ayrılıklarının görüldüğü tablodaki fiil sayısı ise 178'dir. Toplamda ortak 1472 madde başı bulunmaktadır. b) Derleme ve Tarama Sözlükleri'ndeki ortak anlamların sayısı ana tabloda 672 ve küçük ses ayrılıklarının görüldüğü tabloda 80'dir. Toplamda ortak anlam sayısı 752'dir. Sözlüklerdeki anlamları birleştirdiğimizde elimizde 5215 anlam bulunmaktadır. Ortak anlamların bu toplam anlam içindeki yüzdesi yaklaşık %14,42'dir. Görüyoruz ki ortak olmayan anlamların yüzdesi yaklaşık %85,58'dir. Bu da sözlükteki ortak maddelere verilen anlamlardaki farklılığın ne kadar büyük olduğunu ortaya koymaktadır. c) Derleme Sözlüğü'nde yer alıp Tarama Sözlüğü'nde bulunmayan anlamların sayısı ana tabloda 2912, küçük ses ayrılıklarının yaşandığı tabloda 234'tür. Toplamda 3146 anlamın yazı diline yansımadığını görüyoruz. Bu toplam anlam içerisinde yaklaşık %60,33'lük bir paya sahiptir. d) Tarama Sözlüğü'nde bulunup Derleme Sözlüğü'ne geçmeyen anlamların sayısı ana tabloda 1194, küçük ses ayrılıklarının yaşandığı tabloda 123'tür. Toplamda 1317 anlam halkın kullanımına girmemiştir. Toplam anlam içerisinde halk diline geçmemiş olan bu anlamların yüzdesi yaklaşık %25,25'tir. Aydınların %74,75 oranında halktan beslendikleri görülüyor. e) Sözlükler oluşturulurken birbiriyle ilgili olan anlamlarda göndermeler yapılmıştır. Göndermelerin durumu, Derleme Sözlüğü ortak madde başlarının bulunduğu ana tabloda 388 ve küçük ses ayrılıklarının yaşandığı tabloda 47, Tarama Sözlüğü ortak madde başlarının bulunduğu tabloda 273 ve küçük ses ayrılıklarının yaşandığı tabloda 41'dir. Toplamda Derleme Sözlüğü'nde 435, Tarama Sözlüğü'nde 314 gönderme yapılmıştır. Toplam madde sayısı içinde Derleme Sözlüğü'nün gönderme yapılan anlam yüzdesi yaklaşık %29,55'dir. Toplam madde sayısı içinde Tarama Sözlüğü'nde gönderme yapılan anlam yüzdesi yaklaşık %21,33'tür. Gönderme oranının çok olması bir kelimenin sahip olduğu farklı söyleniş biçimleriyle ilgilidir. Tarama Sözlüğü'nde standart dil kullanıldığından gönderme sayısının düşük olması normaldir.

The purpose of preparing this thesis is to determine the common verb items in Derleme and Tarama Dictionaries and at the same time to identify the meanings which do not match up with each other. To avoid from repetition during compiling such verbs, we did not included the verbs which have the same meaning in the comparison table included in the Appendix section of Derleme Sözlüğü. In addition, we should note that we constituted this study based on the printed dictionaries only from the Turkish Language Institution Publishing, without using the Tarama Sözlüğü and Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü. Since the scope of our study is constituted by the common verbs in the Derleme Sözlüğü and the Tarama Sözlüğü, first of all we identified the common verb items in these dictionaries and determined the common meaning in these verbs. Apart from these, we compared under a separate table those verbs which are in fact common, but show small voice differences in dialects. Thus, we presented the way of reflection of phonetic conditions of such words into literary texts, and we showed which voices changes while being converted to writing. In our study, we ascertained that the people preparing the dictionaries expressed the verbs having different meanings in different ways, and that the small voice differences in words which have the same meaning derives from the usage of standard language by the intellectuals. Apart from these, as for the common items and meanings forming the main subject of our study: a) The number of common verbs in the Derleme and Tarama Dictionaries is 1294 in the main table, while the number of verbs in the table reflecting the minor voice differences is 178. There are totally 1472 items. b) The number of common meanings in Derleme and Tarama Dictionaries is 672 in the main table, while it is 80 in the table reflecting the minor voice changes. When we combine the meanings in the dictionaries, we have 5215 meaning. The percentage of common meanings within this meaning approximately 14.42%. We see that the percentage of uncommon meanings is approximately 85.58%. This reveals magnitude of difference in the meanings ascribed to common items. c) The number of meanings taking place in the Derleme Sözlüğü, but not taking place in the Tarama Sözlüğü is 2912 in the main table, and it is 234 in the table reflecting the minor voice changes. We see that totally 3146 meanings did not reflected to writing language. This has a share of some 60.33% within the total meaning. d) The number of meanings found in the Tarama Sözlüğü, but not found in the Derleme Sözlüğü is 1194 in the main table, while it is 123 on the table reflecting minor voice changes. Totally 1317 meanings were not used by the public. The total percentage of such meanings which did not pass to public language is about 25.25%. It is noticed that the intellectuals feed from public by a rate of 74.75%. e) While the dictionaries are formed, referrals were made to the meanings related to each other. The status of referrals is 338 in the main table where there are common items from the Derleme Sözlüğü, is 47 in the table reflecting small voice changes, is 273 in the table including the common items from Tarama Sözlüğü, and it is 41 in the table reflecting the minor voice differences. Totally 435 referrals were made in the Derleme Sözlüğü and 314 were made in the Tarama Sözlüğü. The percentage of meanings referred in the Derleme Sözlüğü in 29.55% within the total number of items. The percentage of meanings referred in the Tarama Sözlüğü is 21.33% within the total number of items. The fact that the rate of referral is much is related to the different ways of pronouncing a word. It is normal that the number of referrals is low in the Tarama Sözlüğü, since a standard language is used there.