Sivil toplum kurumu olarak Türkiyede derneklerin profili

Abstract

Günümüzde hemen her gün, yazılı ve görsel medyada ve internet medyasında, çok değişik konular hakkında, yaptıkları eylem ve açıklamalarıyla, sivil toplum ve sivil toplum kuruluşları kavramları ile karşılaşmaktayız. Bu kadar çok gündemde olan sivil toplum ve sivil toplum kuruluşlarının ne olduğuna dair bilim dünyasının üzerinde uzlaşmaya vardığı bir tanım yoktur.Yine Türkiye'de bu tanım ve kapsam belirsizliğinin yanı sıra, sivil toplum ve sivil toplum kuruluşlarının tarihi gelişim süreci ve profili konusunda da birkaç araştırma dışında kapsamlı bir çalışma yoktur.Bu çalışma kapsamında; her şeyden önce sivil toplum nedir? Sorusu kısaca cevaplandırılmaya çalışılmış, sonra Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde Türkiye'de var olan sivil toplum unsurları ve kuruluşları üzerinde durulmuştur. Daha sonra, 1800'lü yıllardan itibaren; sivil toplum ve sivil toplum kuruluşlarının nitelik ve nicelik olarak gelişmeleri ile bu gelişmelere dayanaklık eden siyasal, toplumsal, soyso-ekonomik yapılar ve hukuksal çerçeve incelenmiştir. Bu çerçevede gelişen sivil toplum kuruluşlarının sayıları ve profili, üç dönem halinde (1800'lü yıllardan 1946 yılına kadar olan dönem, 1946-1968 dönemi ve 1990-2008 dönemi) incelenmiştir. 1946 yılına kadar olan gelişmeler Mehmet Ö. ALKAN başta olmak üzere değişik kaynaklardan yararlanılarak, 1946-1968 dönemi Ahmet N. YÜCEKÖK'ün yapmış olduğu tasnif üzerinden incelenmiştir. 1990-2008 dönemi ise Dernekler Dairesi Başkanlığı e-dernek kurumsal yazılımı verileri esas alınarak tarafımdan yapılan16 kategori halinde incelenmiştir.Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde dernekler, siyasal ortamın demokratik ve otokratik olma niteliğine göre bir gelişme seyri göstermişlerdir. Yine, sosyo-ekonomik yapı, kültürel yapı, eğitim-öğretim düzeyi, köyden kente göç ve bu göçün getirdiği toplumsal problemler, şehirleşme gibi pek çok etken dernekleşmeyi ve derneklerin profilini etkilemiştir. Örneğin, 1950'li yıllardan itibaren köyden kente göç dalgaları sonrası, şehirlerde ibadethane probleminin çözümüne yönelik dini hizmet amaçlı derneklerin sayısında artış görülmektedir. Yine Hem şehri dernekleri bu göç olgusunun bir sonucudur. 1960'lı yılların sonlarına doğru kurulan Komünizmle Mücadele dernekleri de dönemin siyasal ortamının bir neticesi olarak ortaya çıkmaktadır.Türkiye'de 1980'li ve 2000'li yıllarda nitelik ve nicelik olarak hızlı bir gelişme gösteren ve varlıkları demokratik ortam ile paralellik arz eden Sivil Toplum Kuruluşları, katılımcı demokrasi ve farklılıkların temsili temelinde, her geçen gün nitelik ve nicelik olarak gelişmekte, genişlemekte, güçlenmekte ve etkinleşmektedirler.Anahtar kelimeler: Sivil Toplum, Sivil Toplum Kuruluşları, Türkiye'de Dernekler, Derneklerin Gelişimi ve Profili

Today almost every day, we come across the terms of civil society and non-governmental organizations in written and visual media, internet media, with their actions and declarations on a variety of issues. Yet there is not a definite definition on which scientific community has settled about civil society and non-governmental organizations which are so popular.Again, in addition to this vagueness of definition and scope, there are no comprehensive studies on the historical development process and profile of civil society and non-governmental organizations.In this paper, an attempt has been made to briefly answer the question ?what is a non-governmental organization??, emphasis laid on the civil society elements and institutions in Turkey during the Imperial and Republican eras. Then, qualitative and quantitative development of civil society and non-governmental organizations since 1800, as well as the political, social, socio-economic structures and legal framework which provided the basis for these developments have been examined. Within this regard, the number and profiles of developed non-governmental organizations have been analyzed in three periods (from 1800s to 1946, from 1946 to 1968, and from 1990 to 2008). The developments until 1946 have been studied using a number of resources, especially Mehmet Ö. ALKAN; 1946-1968 period has been analysed based on the classification made by Ahmet N. YÜCEKÖK. The period between 1990 and 2008 has been reviewed based on the 16 categories offered by the author based on association institutional software data of Presidency of Associations.During Ottoman and Republican eras, associations followed a development process depending on the nature of the democratic and autocratic political environment. Again, several factors including socio-economic structure, cultural structure, level of education-training, migration from rural to urban areas, along with its social consequences, and urbanization, have affected association-formation and profile of associations. For example, after the wave of migration from rural to urban areas after 1950s, associations whose purpose is to solve the problem of sanctuaries in cities have increased in number. In addition, fellow countrymen associations are a result of this migration phenomenon; associations for fighting with communism, which were founded in mid-1960s occurred as a result of the political environment of this era.Non-governmental organizations which displayed a fast development in 1980s and 2000s in terms of both quantity and quality, whose existence is parallel to the democratic environment, are developing, expanding, strengthening and becoming more active on a daily basis on the foundation of participatory democracy and representation of differences.Keywords: civil society, non-governmental organizations, associations in Turkey, development and profile of associations