Ebu Said El-Hadimi’ nin Mecamiu’ l-Hakaik Adlı eserindeki Kavaid-i Külliye’ nin İslam Hukuku’ nun temel kaideleri içindeki yeri ve önemi

Abstract

Ebû Saîd el-Hâdimî'nin Mecâmiu'l-Hakâik adlı usûl-i fıkha ait eserinin son kısmında yer alan 154 adet kavâid-i külliyelerin, İslam hukuku literatürü içindeki yeri ve önemi ortaya konulmak istenmiştir. Bunun için fıkhın tedvin dönemi öncesinden başlayan kavâid-i külliyelerin zaman içerisinde gelişmesi ve ilerlemesiyle oluşan kavâid mirasının son noktası olan Mecelle'ye etkisi araştırılmaya çalışılmıştır.Bu çalışmanın sağlıklı bir şekilde yapılabilmesi için Hâdimî'ye kadar oluşan kavâid literatürünün genel olarak tespit edilmesi gerekmektedir. Bu sebeple kavâid alanında yazılan kitaplar (Eşbâh, Kavâid, furûk, Fevâid?) ile furû fıkıh kitapları (özellikle Hanefî fıkıh kitapları olan Mebsût, Bedâyî, Hidâye) ve usûl-i fıkıh kitapları (Serahsî ve Pezdevî'nin usûl'ü ile Taftazâni'nin Telvîh'i) içerisinde yer alan kâideler tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca kavâid ilminin doğuşu, gelişmesi ve bu alanda eser yazanlar hakkında sistematik bilgi verilmeye çalışılmıştır.Hâdimî kâidelerini yazarken kendisinden önce hangi müelliflerden ne oranda faydalanmıştır? Hâdimî kavâid literatürüne ne kadar kâide kazandırmıştır? Kavâid yazarları kendilerinden öncekilerden ne kadar kâide almış ve kendisi buna ne kadar ilave yapmıştır? Mecelle hazırlanırken Hadimî'den ne kadar istifade edilmiştir? Bunlar bizim için merak konusu olmuştur. Bu sorulara cevap ararken literatürdeki kavâidler bilgisayar ortamına aktarılmış, tarihsel gelişim sırasına göre gruplamalar yapılmış, Hâdimî'nin kâideleri ile karşılaştırılması yapılmıştır. Bu karşılaştırmalar İbn Nüceym, Süyûtî, İbn Receb el-Hanbelî, Bedreddin ez-Zerkeşî, Tacuddin es-Subkî, Hidâye, Bedâyî, Mebsût ve Usûl-i fıkıh arasında yapılmıştır.Bu çalışmalar sonucunda Hâdimî'nin kâidelerinin ilk defa ortaya çıkışı ve tarihi süreç içerisinde kimler tarafından kullanıldığı ve Hâdimî'nin kendisinin bunlara ne kadar ilavede bulunduğunu tespit etmiş olduk. Ayrıca Mecelle'nin 99 maddesinin ne kadarının Hâdimî'nin kitabından ve bizzat kendisinin oluşturduğu kâidelerden alındığının tespiti bu tezimizle ortaya konmaya çalışılmıştır.

In this study, we tried to show the importance of the 154 General Principles which take part in the last section of the Majami?oul-hakaiq, written by Abû Sayeed Al-Hadimi and being a book as to the Islamic Procedural Law, in respect of the Islamic Law Literature. To achieve this purpose, we worked out the progress of the general principles of law from its early times and showed how the heritage of the general principles of law affected Majalla which was considered to be the peak point of these general principles.To ensure that the study was made properly, one should detect generally ?the literature of the general principles? up to the time of Hadimi. So, the general rules which may be found in the books pertaining the general principles of law (i.e: Al-Ashbah, Qawaid, Al-Furuq, Al-Fawaid?) and the books of Non-Procedural Islamic Law(especially the books: Al-Mabsout, Al-Badaa?i, Al-Hidayah which follow Hanafi Doctrin) and the books of Islamic Procedural Law ( Usoul al sarkhasi and Usoul al Pezdevi and Telvih by Tafhtazâni) were detected. Also the rise of the science of the Qawaid, which deals with the general principles of law, and its progress and some systematic information as to the authors who wrote about this science were dealt in this study.While writing his general principles, from whom and how much did Hadimi benefitted? How many general principles of Hâdimî was adapted by the literature of qawaid. How much reception was made by the previous authors and how much Hadimi contributed to these? While Majalla was being drafted how much Hadimi was benefitted from? These questions promoted us to start. While searching for the answers we also have transferred a load of general principles to our computer and classified them in their chronological order and compared them those of Hadimî. In our comparison we have compared İbn Nujaym, and Suyuti and İbn Rajab Al Hanbalî and Badraddin Al Zarqashi and Tajuddin Al Subki and the books Al-Hidayah and Al-Badaa?i and Al-Mabsout and the Islamic Procedural Law.Consequently we have detected the first emergence of the general principles and up to the time of Hadimi which authors had used these general principles and how much Hadimi added to these. Also we have tried to make clear that how many of the very 99 articles of Majalla was adapted from Hadimi?s book and how many of them was derived from the principles that originally invented by Hadimi.