Hadis’te i'tibar ve sahihul-buharide i'tibar uygulaması

Abstract

İslam dininin ikinci temel kaynağı olan hadis, Allah tarafından verilen vahiyle oluşturduğu yaşam tarzının bütünüdür. Bir müslümanın hayatını düzenlemesi beklenen hadisler, müsteşriklerin kasıtlı, bazı müslümanların da iyi niyetli ama hatalı yorum ve yaklaşımlarıyla, sûbutu tamamen tartışmalı hale gelmekte, toplumun ıslahında etkin unsur olma özelliğini yitirmektedir.Bu sebeple hadis ve ilimleri üzerindeki şüphelerin ortadan kaldırılması, hadis ilminin asli konumuna kavuşturulması, hadis ve ilimleri hakkında ilmi çalışmaların yapılması zorunluluk halini almaktadır.Yapılması gerekli olan çalışmalardan en önemlisi, hadis ilminin yoğun gayretler sonucunda, hadislerin tamamen ilmi uslup ile ince bir süzgeçten geçirildiği, muhaddislerin hadisleri kabul etmezden önce farklı yöntemler ile hadislerin sahihliğine ya da sakimliğine karar verdiğidir.Muhaddislerin hadislerin sahihine ulaşabilmeleri için kullandıkları ilmi yöntemlerden birisi de İ'tibâr'dır. İ'tibâr, ferd olarak bilinen bir hadisin aynı ya da farklı lafızlarla başka bir râvinin de rivayet edip etmediğini araştırmak üzere yapılan çalışmalara denir. İ'tibâr sonucunda elde edilen hadis, lafız ya da mana itibariyle aynı sahabiden rivayet edilmişse mutâbaat, farklı bir sahabi tarafından rivayet edilmişse şâhid olarak adlandırılmaktadır. Mutâbaatı, şâhidden ayırt eden temel faktör de sahabi râvilerinin aynı olmasıdır.İ'tibâr çalışmalarının faydası, hadislerin mutâbaatına ya da şevahidine ulaşılması ile sünnetin korunması, hadislerin daha doğru anlaşılması ve hadislerin derecesinin yükselmesidir. Tüm muhaddisler gibi Buhârî de elde ettiği hadislerin güvenilirliğini teyid ettirebilmek, sahihlik derecesini artırabilmek için gerek bulunduğu şehirde gerekse farklı şehirlere, ülkelere yaptığı ilmi yolculuklarla İ'tibâr yapmıştır. Buhârî, i'tibâr sonucu elde ettiği hadisleri, diğer hadis eserlerinde görülmeyecek derecede Sâhih'ul- Buhâri'de zikretmiştir.Buhârî, mutâbaatlar ile ya hadisi kuvvetlendirmek, ya hadisin başka bir rivayetinin olmadığını zannedenlere cevap vermek ya da herhangi bir kişiye cevap verme amacı olmaksızın, sadece hadisin başka bir rivayetinin de var olduğunu göstermek için getirmiştir. Buhârî'nin zikrettiği mutâbaatlarda manayı değiştirmeyecek lafzi farklılıkları mevcuttur.Anahtar Kelimeler: İ'tibâr, Mutâbaat, Şevahid

The hadith, being the second fundamental source of the religion of Islam, is the whole way of life which is formed through the divine inspirations sent by Allah. The reality of the hadiths which are expected to organize the life of any Muslim are becoming completely disputable due to either the intentional attitudes of the separatists or the well-intentioned but incorrect interpretations or attitudes of some Muslims and it is losing its feature of being an effectual element in the reform of the society.Therefore, it becomes necessary to eliminate the suspicions on the hadith and its knowledge, to provide the hadith knowledge with its real status and to carry out the scholarly studies concerning the hadith and its knowledge.The most important study to be carried out is the study through which the hadiths are scrutinized thoroughly at the end of the intensive efforts and the hadith scholar before accepting the hadiths decide upon the genuineness or deficiency through various methods.One of the methods that the hadith scholars use in order to achieve the genuine hadiths is İ?tibar. İ?tibar means the studies held in order to search for whether any hadith which is known individually has been told in the same or other wordings by another relater or not. The hadith achieved after İ?tibar is called `Mutâbaat? if it is related in the wording or the meaning by the same S?ah??bah ( "companion") and it is called `Şahid? if it is related by a different Sah?bah. The fundamental element that differentiates `Mutâbaat? from `Şahid? is the difference between their Sah?bah relaters.The benefit of the İ?tibar studies is the protection of the sunnah by achieving the`Mutâbaat? and `Şevahid? hadiths, better comprehension of the hadiths and the increase in the level of the hadiths. Like all the hadith scholars, Buhari practiced İ?tibar in either the cities he lived or in other cities he went or in the scholarly travels he made to other countries in order increase the level of genuineness of the hadiths he had achieved. Buhari mentioned the hadiths he achieved through İ?tibar in Sâhih'ul buhâri so often that it was not seen in any other of his works.Buhari used the `Mutâbaat?s either in order to enhance the hadith or to respond to the ones who thought one hadith did not have any other account or to display that there could be another account without aiming at responding to anyone. In the `Mutâbaat?s that Buhari mentioned, there are some wordy differences which do not change the meaning.Key words: İ?tibâr, Mutâbaat, Şevahid