Mustafa Rumi Efendi Divanı'nda dini ve tasavvufi unsurlar

Abstract

Mustafâ Rûmû Efendi Dûvânı'ndaki dûnû ve tasavvufû unsurları, bu unsurların işleniş tarzlarını,hangi amaçla ve hangi münasebetle kullanıldıklarını ortaya koymak için hazırlanan buçalışmamızın birinci bölümünde şâirin hayatı, eseri, şiir anlayışı mensup olduğu tasavvufû ekolile ilgili geniş bir bilgi verilmiştir. ?Mustafâ Rûmû Efendi?, ?Din? ve ?Tasavvuf? başlıklarıaltında üç ana bölüm ve bu bölümlerle ilgili alt bölümlerden oluşan çalışmamız neticesindeelde edilen bulgular ?Sonuç? kısmında genel olarak değerlendirilmiştir. Şâirin elimizde teknüshası olan mürettep divânı uzun yıllar gizli kalıp ortaya çıkmadığından edebiyat dünyamızdatanınamamıştır. Birinci bölümde geniş olarak yazdığımız şâirin biyografisi, eseri ve şiiranlayışı ile ilgili bölümler, ilk olması yönüyle, bu alanda bir boşluğu dolduracaktır.Çalışmamız esnasında divândaki konumuzla ilgili bütün kavramlar taranıp fişlenmiş ve bufişler kavramlara göre tasnif edilip yeri geldikçe işlenmiştir. Böylece şâirin dûnû-tasavvufûsözlüğü de çıkarılmıştır. Çalışmamızda işlenen kavramlarla ilgili çok sayıda beyit örneğine yerverilmiştir. Bu örnekler bu alanda yapılacak çalışmalara malzeme teşkil edecektir. Onunşiirlerinde anlam her zaman söyleyişin önünde gider, yani mânâyı lafza fedâ etmez, dolayısıylada şiirleri açık ve anlaşılırdır. Şiirlerinde kullandığı dil; dûvân şâirlerinin o ağdalı söyleyişindenuzak, halk şâirlerinin sade söyleyişine yakındır. Dûvân şiirinin nazım şekillerini ve aruz vezninikullanmış olması, dûvân şâirlerinin kullandıkları mazmunlara ve edebû sanatlara şiirlerinde sıksık yer vermesi gibi hususlar onu divân şiirine yaklaştırsa da, Mustafâ Rûmû Efendi için klâsikanlamda bir dûvân şâiri demek zordur. O, divân şiirinin nazım türlerini ve mazmunlarınıkullanmış ama muhtevâ ve söyleyiş olarak tekke şiirini yansıtmıştır.Gerede'de yaşamış, medrese ve tasavvuf eğitimi almış, dûvân tertip edecek kadar da şiirbilgisine sahip olan Mustafâ Rûmû Efendi, Halvetû şiir geleneğinin 19. asırdaki bir temsilcisiolup mutasavvıf bir şâirdir. Divanındaki hemen bütün şiirler dûnû ve tasavvufû içeriklidir.Şiirlerine âyetleri ve hadisleri ustalıkla serpiştirmiştir. Bütün şiirlerin konusu Allah aşkı, din,tasavvuf, tekke ve tarikattır. Divandaki sevgili, `aşk, şarap, kadeh, meyhâne, zülüf, dudak vebenzeri kavramlar hep mecaz anlamlıdır. Bunların her biri divan edebiyatı geleneğimizdeolduğu gibi tasavvufû anlamlar taşımaktadır. Dûvânın şahıs kadrosunu sevilen, âşık ve râkipşeklinde üç ayrı tip oluşturmaktadır. Sevilen olarak en fazla Allah konu edilmiştir; ayrıcaHz.Muhammed, Ehl-i Beyt ve Mürşit de sevilen olarak karşımıza çıkmaktadır. Âşık şâirinideâlize ettiği tiptir ve birçok şiirde âşık şâirin kendisidir. Âşıkın rakibi ise genelde zâhiddir.slâm inançlarına bağlı samimi bir Müslüman olan şâirin şiirlerinde slâm dininin prensiplerineaykırı bir ifâdeye rastlanmaz. O ilgili kavramları Halvetûlik ekolüne göre yorumlamış; kendihis ve hayal dünyası ile renklendirerek ele almıştır. Mustafâ Rûmû Efendi, şiirimize yeni birsöyleyiş getirmekten ziyâde kendinden önceki dönemlerde yaşayan Yunus Emre, Niyâzû Mısrû,Fuzûlû, Erzurumlu brahim Hakkı, Gaybû ve Ömerü'l-Fuâdû gibi şâirlerin başarılı bir takipçisiolmuştur. Şiirleri dönemin dûnû-tasavvufû kültürünü ve Halvetilik ekolünü yansıtmasıbakımından önem taşımaktadır.Anahtar Kelimeler: Musatafâ Rûmû Efendi, Dûnû unsurlar, Tasavvufû unsurlar, Aşk ve gönül.

In the first part of our work which is prepared to reveal the religious and mystical elements ofDivan of Mustafâ Rûmû Efendi, the usage style and the aims of those elements, a great deal ofinformation is given about his life, his work, the conception of poetry and the mystical group thathe had been a member of. At the end of this work which is consisted of three main parts called?Mustafâ Rûmû Efendi?, ?Religion? and ?Mysticism? and subtitles connected to these main titles,some results are obtained and those results are evaluated generally in the ?Conclusion? part. Thisonly copy of the poet?s compository divan couldn?t be known in our literature world as it had beena secret and hadn?t been revealed for a long time. The parts mentioned broadly in the first partabout the biography of the poet, his works and his conception of poetry are very important as it isthe first of all in this field. During our work, all the concepts about the subject of the Divan werescanned and those concepts were classified and evaluated. So poet?s religious-mystical dictionaryis built. Many examples of couplets about the concepts evaluated in our work are given. Theseexamples are going to supply some helping materials to the other works that will be done in thisfield. In his poems, meaning always comes before the form, he doesn?t sacrifice meaning to form,because his poems are clear and comprehensible. The language he used in his poems is far fromClassical Ottoman poets? overloaded form and close to the simple saying of folk poets. He used theverse styles and ?metrical of aruz? of the Classical Ottoman poetry, and often gave place to theallegories and literary arts of those poets. Although he can be thought as closer to ClassicalOttoman poetry due to these aspects, it is difficult to call Mustafâ Rûmû Efendi as a ClssicalOttoman poet. He used the verse styles and the allegories of Classical Ottoman poetry but hereflected the content and form of ?tekke? poetry.He lived in Gerede, had the education of medresseh and mysticism, and had such a knowledge thathe could arrange author a divan. He is a sûfi poet and a representative of the 19th century Halvetûpoetry convention. The content of most of the poems in his Divan are about religion and mysticism.He skillfully spread the verses of the Koran and the Hadithes to his poems. The subjects of all hispoems are love of God, religion, mysticism and the mystical ways and places. Lover, love, wine,goblet, pub, hair, lip and some other similar concepts in his Divan are all allegoric. They all havemystical meanings as they have in our Classical Ottoman poetry tradition. The main characters ofthe Divan are beloved, lover and rival. The God is mostly considered as beloved one; besides wecan come across Hz.Muhammed, ?Ehl-i Beyt? (The family of Hz. Muhammed) and sheikh as thebeloved. Lover is the character that poet idealised and in most of the poems, lover is the poethimself. The rival of the lover is generelly ?zâhid?. In the poems of Mustafa Rûmû Efendi who isdevoted to Islam beliefs and a sincere Muslim, you cannot come across expressions which areagainst the Islam?s principles. He interpreted the connected concepts according to Halvetû way andhe processed those concepts up with his emotion and dream world. Instead of bringing a new styleof saying to our poetry, he is a very successful follower of some poets who lived in previousperiods as Yunus Emre, Niyâzû Mısrû, Erzurumlu brahim Hakkı, Gaybû and Ömerü?l-Fuâdû. Hispoets are important as they reflect that period?s religious-mystical culture and Halvetû way.Keywords: Musatafâ Rûmû Efendi, Religious elements, Mystical elements, Love and heart.