Ebu'l-Leys Es-Semerkandi ve Mukaddimetüs's-salat isimli eserinin tahkiki

Abstract

ÖZETSAÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tez ÖzetiTezin Başlığı: Ebu'l-Leys es-Semerkandi Ve Mukaddimetü's-Salat simli Eserinin TahkikiTezin Yazarı: Ferit D NLER Danışman: Doç. Dr. H. Mehmet GÜNAYKabul Tarihi: 22.05.2006 Sayfa Sayısı: VI (ön kısım) + 142 (tez) + 13 (ekler)Anabilimdalı: Temel slam Bilimleri Bilimdalı: slam HukukuEbu'l-Leys es-Semerkandi'nin telif ettiği Mukaddimetü's-salat, Hanefi Mezhebi'nin fıkıhgörüşlerini yansıtır. Eser, ibadet konularının ilki olan namazı, onun ön hazırlığını oluşturantaharet ve abdest mevzularını, bazı temel akaid ve ahlak kurallarını ihtiva etmektedir. Elealdığı konular, daha çok halkın pratik ihtiyaçlarına yönelik klasik fıkıh eserlerinde pekrastlanmayan konulardır. Üslubu ve muhtevası gereği ibadet ilmihali olduğu anlaşılan kitap,ilmihal geleneğinin ilk nüvesini teşkil etmektedir.Eserde geçen bazı rivayetler, kitabın mam Muhammed'in Kitabu's-salat'ına mukaddimemaksadıyla yazıldığını göstermektedir. Ayrıca kitapta kullanılan tertibin geleneğe muhalifolması, kanaatimizce Ebu'l-Leys'in sözü edilen rivayetlere dair yorumundankaynaklanmaktadır.Eserde kullanılan sade ve kolay üslup, tasniflerdeki mükemmellik ve yoğun kaynak kullanımıdikkat çekicidir. Eserde konu ile ilgili kavramların tariflerinin yapıldığı; klasik fıkıhliteratüründe yaygın olarak kullanılan bazı kavramların farklı anlamlarda kullanıldığıgörülmektedir. Bunun yanında fıkhi meseleleri temellendirmek üzere kullanılan hadisleringenelde sahih rivayetler olduğu, buna karşılık zühd ve ahlaka dair konularda kimi zaman zayıfrivayetlere de başvurulduğu görülür.Kitabın müellif nüshasının günümüze ulaşması zayıf bir ihtimaldir. Tespit edebildiğimiz eneski nüsha Konya'da bulunan Uzluk nüshadır. Bunu, stanbul Ayasofya nüshaları takip eder.Eserin matbu bir nüshasıyla karşılaşılmamakla birlikte yazma nüshalarının fazlalığı dikkatçekicidir. Farklı metot ve üsluplarda sayısız şerhi bulunan kitabın, medrese, cami ve tekkelerdeyüzyıllarca okunduğu ve okutulduğu anlaşılmaktadır.Maveraünnehir bölgesinde h. IV. asırda telif edilen Mukaddimetü's-salat'ın, Türklerin slam'agirmeye başladıklarında karşılaştıkları ilk ilmihal olması kuvvetle muhtemeldir. Gerçekten deMüslüman Türklerin yaşadığı tüm coğrafi bölgelerde Mukaddimetü's-salat'a ait nüshalarınbulunması, esere Türkler tarafından çok önem verildiğini göstermektedir. Günümüzde HanefiMezhebi'nin Türkler arasında daha yaygın bulunmasında, bu eserin de katkısı olduğunudüşünmekteyiz.Anahtar kelimeler: Ebu'l-Leys es-Semerkandi, Mukaddimetü's-salat, Fıkıh, Hanefi Mezhebi,lmihal

Sakarya University Institute of Social Sciences Abstract of Master?s ThesisTitle of the Thesis: A Study on Abu al-Lays al-Samarqandi and his Muqaddimat al-SalatAuthor : Ferit DINLER Supervisor: Assoc. Prof. H. Mehmet GUNAYDate : 22.05.2006 Nu. of pages: VI (pre text) + 142 (main body). + 13 (appendices)Department: Fundamental Islamic Sciences Subfield: Islamic LawAbu al-Lays al-Samarqandi?s book of Muqaddimat al-Salat reflects point of view of Hanafifiqh. The book consists of ibadat and some basic issues of faith and moral rules. The topicscovered by the book mainly are the problems and practical needs of ordinary people whichare not normally dealt with in classical fıqh literature. The contents and methodology of thebook indicate that it is an early sample of ilm-i hal genre.Some of the narrations in the book demonstrate that the book is written as an introduction toImam Muhammed al-Shaybani?s Kitab al-Salat. The difference in the composition of thebook from traditional literature should be a result of al-Samarqandi?s interpretation of theabove mentioned narrations.The book stands out with its clarity and perfect classification and distinguishes withvaluable references to the basic sources. Al-Samarqandi provides definitions for relatedterms but he sometimes employs them in a different meaning from traditional fiqh literature.Although al-Samarqandi quotes sahih hadiths in his discussion of fiqh topics, in the case ofzuhd and moral issues he may refer to non-sahih hadiths.It is highly unlikely that author?s manuscript is extant today. It seems that the oldest twomanuscripts are Uzluk MS in Konya and then Ayasofya MS in Istanbul. Various librariesthroughout Islamic world hold numerous manuscripts of the book. But it is not published.From innumerable annotations of various style and method it seems that the book enjoyed ahuge reputation and was widely studied in madrasas, mosques and study circles throughcenturies.Abu al-Lays al-Samarqandi?s Muqaddimat al Salat is written in Ma-wara` al-Nahr aroundthe 4th century after Hijrah and most probably it was the first book of ilm-i hal which Turksused when they embraced Islam at that time. The number of manuscripts found in librariesof Turkish settlement area shows that the book was valued by Turkish Muslims. It can besaid that this book played an important role in the spread of the Hanafi school amongTurkish Muslims.Keywords : Abu al-Lays al-Samarqandi, Muqaddimat al-salat, Fiqh, Hanafi school,Ilm-i hal