Tezkirecilikten edebiyat tarihçiliğine geçiş ve Abülhalim Memduhun tarih-i edebiyat-ı osmaniyye’si : inceleme metni

Abstract

Şuara tezkireleri Klasik Türk edebiyatının birinci derecede kaynakları arasında yer almaktadır.Divan şairlerinin tanıtıldığı tezkireler, tezkirecilik geleneğinin son bulmasıyla yerini modernedebiyat tarihçiliğine bırakmıştır. Edebiyat târihi ise bir edebiyâtın doğuşundan başlayarakgeçirdiği bütün gelişmeleri, bu gelişmelerin safhalarını, bütün bunların sebeplerini ve sonuçlarınıinceleyen bir bilim dalıdır. Edebiyat târihçiliği de bir milletin kültür târihinin bütün yönleriyleincelenmesinde, en önemli ilmî disiplinlerden birisidir.Bu çalışmamızda tezkirecilik ile edebiyat tarihçiliği arasındaki geçişi ve farklılığı, ilk edebiyattarihi çalışması olan Abdülhalîm Memdh'un ?Târih-i Edebiyât-ı Osmâniyye? adlı eserininincelenmesi ile ortaya koymaya çalıştık.1888 yılında yayınlanmış olan Târih-i Edebiyât-ıOsmâniyye gerek yazıldığı dönem ve gerekse daha önceki dönemlere ait edebiyâtımız hakkındabilgiler içermektedir. Metod ve anlatım bakımından tezkireciliğin izlerini taşıyan bu edebiyattârihi çalışmasında, tasnif sistemi bakımından, yazıldığı dönemden önceki ve dönemininözelliklerini yansıtan bir çok isme gereken yerin verilmemiş olduğu görülmektedir. Bu sebeplerleeserin bir edebiyat târihi denemesi olarak kalmış olduğunu söyleyebiliriz.Çalışmamız dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde tezkire kavramı, tezkireler vetezkireciliğimiz hakkında bilgi verilmiştir. Bu bölümde tezkireciliğimizin başlangıcı, gelişimsüreci ve bu türün örnekleri ele alınmıştır. Burada ayrıca tezkirelerin yüzyıllara göre listesi de yeralmaktadır. İkinci bölümde, edebiyat tarihi kavramı, edebiyat tarihinde usul ve edebiyattarihçiliğimiz hakkında inceleme yapıldı. Bu kavramların genel hatlarıyla incelendiği bölümde,tezkirecilik anlayışı ile edebiyat tarihçiliğinin mukayese edilmesi sağlanmaya çalışıldı.Çalışmamızın esasını teşkil eden üçüncü bölümde ise Târih-i Edebiyât-ı Osmâniyye'nin şekil vemuhteva bakımından incelenmesi yer almaktadır. Eser ayrıca tezkirecilik ve edebiyat tarihçiliğibakımından incelenmiştir. İnceleme neticesinde, Târih-i Edebiyât-ı Osmâniyye'nin, edebiyattarihçiliğimizin ilk örneği olması bakımından önemli olan eserin, teknik noksanlıkları vetezkirecilik geleneğimizin izleri tespit edilmeye çalışıldı.Son bölümde ise Târih-i Edebiyât-ı Osmâniyye'nin transkripsiyonlu metni bulunmaktadır.Transkripsiyonlu metni hazırlarken Arapça ve Farsça kelimelerin asıllarına sadık kalmaya dikkatettik. Ayrıca Târîh-i Edebîyyât-ı Osmâniyye'nin yazıldığı dönemin imla hususiyetlerine de bağlıkalmakla birlikte, eserin daha iyi ve kolay anlaşılabilmesi için Türkçe kelime ve eklerde günümüzTürkçe'sindeki söyleyişi esas aldık.Ekler bölümünde ise çalışmamızdan faydalanmayı kolaylaştırmak açısından şahıs, eser ve yeradlarının yer aldığı dizin ve metnin tamamının tıpkı basımı ilave edilmiştir.Bu çalışmamızla tezkirecilik geleneğimiz ile edebiyat tarihçiliği arasındaki benzer ve farklı yönler,geçiş dönemi örneği olan ?Tarih-i Edebiyâtı-ı Osmâniyye? merkezli olarak tespit edilmeyeçalışılmıştır.Anahtar Kelimeler: Tezkire, Edebiyat Tarihi, Abdülhalim Memdûh, Tarih-i Edebiyâtı-ıOsmâniyye

The biographical memoirs called Şuara are among the sources of first degree in classical Turkishliterature. The biographical memoirs in which the Divan poets are presented left their places tohistoriography of literature with the decline of biographical memoir writing tradition.On the otherhand, the literature history is a branch of science which researchs literature with regards to itsdevelopment, the phases of this development, the reasons and the results of all these.In this work, the division between the historiograhy of literature and the biographical memoirwriting tradition and the transition from one to the other are put forward while examining Tarih-iEdebiyat-i Osmaniye of Abdülhalim Memduh which is the first work in literature history.Tarih-iEdebiyat-ı Osmaniye published in 1888 includes information about the literature of its era and theliterature of the earlier times. This work of art, which bears the narration characteristics of abiographical memoir, does not give enough place to a great many of the names, the Works ofwhose reflect the features of the era in which they are written and the earlier periods. Thus, it canbe said that this work remains as an essay on the historiograhy of literature.This examination is divided into four parts. In the first chapter, the concept of biographicalmemoir, Works on this genre, and our biographicak memoir writing tradition are included. In thischapter, the beginning and the developmentof the biographical memoir writing tradition and theexamples of this tradition are dealt with. Besides, a list of biographical memoirs according tocenturies is attached. In the second chapter, the concept of literature history, style in literaturehistory and our literature is examined. Biographical memoir writing approach and historiograhy ofliterature are compared with each other in this chapter iğn which these concepts are handled withtheir basic characteristics.In the third chapter, the core of our study, is alloted to Tarih-i Edebiyat-i Osmaniye. In this chapterof our study, this work is analyzed with regards to its form and content. It is also examined fromthe perspective of biographical memoir writing and the historiography of literature. As a result ofthis examination, the lacking points of Tarih-i Edebiyat-i Osmaniye in its style and charactersticsof the biographical memoir writing tradition are pointed together with its importance of being thefirst example of our historiography of literature.The last chapter includes the transcription of the text. While preparing the text with transcription ,the original Arabian and Persian words are used. In addition to being devoted to spelling rules ofthe period in which Tarih-i Edebiyat-i Osmaniye is written, contemporary Turkish dictation isbased when Turkish words and suffixes are used to make this work be understood more clearly.A facsimile of the text and a names, Works and places index has been included in section for aconvenient use of our study.With this work, the similar and different aspects of the biographical memoir writing tradition andthe historiography of literature are determined while Tarih-i Edebiyat-i Osmaniye which is anexample of transition period is taken as centre.Keywords: Biographical Memoir, Literature History, Abdulhalim Memduh, Tarih-i Edebiyatı-ıOsmaniyye