Muhammed Murtaza Ez- Zebidi'nin hayatı, eserleri ve nübüvvet anlayışı

Abstract

Bu çalısma, XVIII. asrın dil ve edebiyat sahasında yetismis önemli sahsiyetlerinden biri olan Murtazâ ez-Zebîdî'ninhayatı, eserleri, Kelâm ilmindeki yeri ve nübüvvet görüsü hakkındadır.Müellifimiz, 1732 yılında Hindistan'ın Belgrâm beldesinde dünyaya gelir. Sonraları Yemen, Hicaz ve Mısır'da lügat,hadis, fıkıh, kelâm ve tasavvuf sahasında sağlam bir tahsil gören Zebîdî, sayıları üç yüze varan âlimlerden istifadeederek, nihayetinde Kahire'ye yerlesir ve klasik devirlerin te'lif, rivâyet, usûl ve ananelerini tekrar yasatan bir ilimmuhiti kurarak meshur olur. Onun Hindistan'da baslayıp Mısır'da devam eden bu hareketli hayatı, 1791'de Kahire'desona erer.Zebîdî, sahip olduğu üstün zekâ, azim ve gayreti sonucu basta lügat olmak üzere, hadis, fıkıh, tefsir, kelâm, tasavvuf,ensab, nazım, nesir ve sarf-nahiv ilimlerine kadar uzanan değisik alanlarda eserler vermistir. Kaynaklarda genellikle97?124 eserinin ismi zikredilir. Biz bu çalısmamızda yeni bulgular ısığında bu sayıyı 147 olarak tespit ettik. ?slâmdünyasının parlak devirlerini temsil eden âlimlerin tarzı ve usûlü ile tertip ve tasnif ederek istifadeye sunmus olduğubu eserlerden, özellikle Tâcü'l-`Arûs dil ve edebiyat; ?thâfü's-sâde de tasavvuf, hikmet, ahlâk, kelâm ve akâidilimlerindeki derin bilgisini gösterir.Zebîdî, Mâtürîdiyye ve Es'ariyye arasında Mâtürîdî düsünceye daha yakın bir konumdadır. Nübüvvetideğerlendirirken; Allah'a, peygamber göndermenin hikmeti gereği vâcip olduğunu açıklayan Mu'tezile vediğerlerinin görüsleri yerine, peygamber göndermenin câiz ve mümkün olduğunu, fiillerinde bir hikmetinbulunduğunu, dolayısıyla peygamberlerin bir hikmet gereği ve insanların maslahatına yönelik olarak gönderildiğiniifade ederek Ehl-i sünnet çizgisine sadık kalır.Müellifimiz, nübüvvet konusunu bir bütün olarak ele alır. Öncelikle nübüvveti inkâr veya kabulde süphe ve itirazedenlerin görüs ve delillerini belirtir, nübüvveti inkâr eden görüs ve düsüncelerin sembolü olarak da Berâhime'yizikreder. Peygamberlik müessesine yapılan önemli itirazlardan biri olan aklın yeterli olduğu iddiası üzerinde dahafazla durarak nübüvveti ispat etmeye çalısır. Bu çerçevede peygamber göndermede sayılamayacak hikmet vemaslahatların bulunduğuna dikkat çekerek, insanların peygamberlere muhtaç olduklarını açıklamaya çalısır.Zebîdî, nübüvvete olan ihtiyacı insanî bir temele dayandırır. Ona göre bu ihtiyacın temelinde insanların ihtiyaçduydukları dünya ve âhiret maslahatları yatmaktadır. Bu ise ancak hidâyet önderleri olan peygamberler tarafındangerçeklestirilebilir. Peygamberler ise davalarında iddialarını destekleyecek bir mûcize göstermelidirler. Allah'ınpeygamberlerinin doğruluklarına birer delil olarak yarattığı bu mucizeler; kerâmet, irhas, sihir, büyü vebenzerlerinden farklıdır. Bu fark da mûcizenin tanımında yer alan tehaddî (meydan okuma) özelliğidir. Bu doğrultudao, seleflerinin yolunu takip ederek, mûcizenin Allah'ın fiili, aklen mümkün ve câiz olduğunu delilleriyle açıklayarakkendi dönemi için açıklayıcı bilgiler sunar.Genel olarak peygamberliğin ispatının ardından Hz. Muhammed'in peygamberliğini ispat etmeye çalısır. Bunun içinmûcizelerle birlikte, Hz Peygamberin sahsî özelliklerinin, ahlâkının ve yasantısının da ortaya konulması gerektiğiüzerinde durur. Hz. Muhammed'in mûcizelerini iki ana baslık halinde vecîz ve bir bütün olarak inceler. Ayrıca O'nunnübüvvetini ?nkâr eden Yahudilere, Îsevîlere ve Hıristiyanlara karsı bizzat kendi kitaplarından deliller getirir. Hz.Muhammed'den önceki dinlerin hepsinin nesh edildiğini ve bu neshin de zaman ve mekânla değisen hüküm vemaslahatları göz önünde bulundurarak gerçeklestiğini, insan ve toplumların gelismesiyle neshin zarurî hale geldiğitespitinde bulunur. Bunu sonucu olarak ?slâm dini kıyâmete kadar devam edecektir. Bu düsünce müellif tarafındandelilleriyle ortaya konulmaya çalısılır. Ayrıca Îsevîlerin iddia ettikleri gibi Hz. Peygamberin, sadece Araplaragönderildiği de tutarsızdır. Bu tutarsızlık onların Hz. Peygamberin peygamberliğini tasdik etmeleriyle de kendini elevermektedir. Zira Hz. Muhammed'i bir peygamber olarak kabul edip peygamberliğinin sadece Araplarla sınırlıolduğunu benimsemek, tüm Araplarca güvenirliği kabul edilip ?Muhammeü'l-em'in? olarak adlandırılan Hz.Peygamberi, peygamberliğinin evrenselliği konusunda yalan söylemekle itham etmek anlamına gelir. Bu ise kendiiçinde bir tezat teskil eder. Çünkü Zebîdî'ye göre bu, tüm Müslümanların benimsediği, Hz. Muhammed'inpeygamberliğini kabul etme, Allah'ın elçisi olduğu ve asla yalan konusmayacağı gerçeğini kabulü gerektirir.Sonuç olarak söylenmesi gereken Hz. Peygamberin peygamberliği evrenseldir. Kendisinden sonra hiçbir peygambergelmeyecektir, hâtemü'n-nebîdir. Buna paralel olarak ?slâm dini de son dindir. Zebîdî buna dair delilleri zikrederekHz. Muhammed'in son peygamber olduğunu, bütün insanlara ve cinlere gönderildiğini, ?slâm dininin evrensel bir dinolduğunu ispat etmeye çalısır, temel tezini bunu üzerine insa etmeye çalısır.Anahtar Kelimeler: ez-Zebîdî, biyografi, kelâm, ?thâfü's-sâde, nübüvvet.

This study deals with the life, works, vision on the prophethood and the place over the kalam wisdom of Murtazâ az-Zabîdî who was one of the momentous figure in the language-literature field in his age.The author was born in 1732 at Bilgrâm in Indien. Zabîdî had studied on hadith, fıqh, kalam, mysticism at Yemen,the Hejaz and Egypt. Then, by taking lessons from about 300 scholars, he settled down in Cairo and became wellknown by establishing an environment keeping alive the composition, tales, methods and traditions of the classicalages. His active life beginning at India and going on Egypt came to end in Cairo at 1791.By having a brillant intelligence, the strenght of purpose and effort Murtazâ az-Zabîdî composed the works indifferent areas like hadith, fıqh, exegesis, ?slamic theology (al-kalam), mysticism, poetry, prose ve Arabic grammarın the sources, about 97?124 works are quoted. With new findings in this study, we have reached about his 147works. Some of these works written with the methods of âlim in the productive Islamic age are Tâğ al-`arûs showinghis knowledge on the language-literature and Ithâf as-sâda showing his knowledge on the mysticism, the wisdom,morality, kalam and creed.Zabîdî had a sympathy towards Mâtüridî thought among Mâtürîdiyye and Es?ariyye thoughts. Instead of theMu?tezile thoughts and others, he claimed that to send a prophet might be possible and there is a divine wisdom inthe attitudes of the prophet. Because of telling that there is a reason to send the prophets for the salvation of humanbeings, he is faithful of Ahl Sunnah thought.The author had a total vision on the prophethood. In the first place, he defined the arguments of those who weresceptical on accepting the prophecy. He mentioned Barâhime as a symbol of the arguments declining the prophecy.By laying more stress on one of the most important objections about the prophecy that the reason is enough for beinga prophet, he tried to show a proof for the prohecy. Under this circumstance, he had an effort to show the human needfor the prophecy.Zabîdî had based the need for the prophecy on a human necessity. According to him, under the root of this necessity,there are human ideas on the world and afterlife. This can be put into practice by the prophets who are faith leaders.The prophets must show a miracle to support their mission. The miracles as a proof for the truth of God?s prophetsare different from karâmet, ırhas, magic, charm and others. This difference is the feature of challenge (al-tehaddî) inthe definition of miracle. Like his predecessors he introduced expository knowledge for his age by explaining theproofs of miracles.After proving the prophecy, he had tried to prove the prophecy of Muhammad. For this he mentioned about themoral, life and personal quality of Muhammad. He examined the miracles of Muhammad under two main titles. Inaddition to this, he showed proofs for Jews, Christians by using their books. The religions before Muhammad wereinvalidated and this invalidation was carried out by looking the conditions of time and place. He determined that theinvalidation was inevitable with developments of societies. As a result of this, Islam is going to live till the LastJudgment. This idea was introduced by him with its proofs. Besides this, like claims of Christians, it is incoherentthat Muhammad was just sent to Arabs. This incoherence comes into open with the Christian confirmation ofMuhammad?s prophecy. Because, to accept Muhammad just as the prophet of Arabs means to accuse Muhammadwho is ?Muhammedü?l-emîn? (trustworthy) among Arabs as a liar about his universal prophecy. This is just anincoherence. Because to believe Muhammad as a prophet for all Muslims means that Muhammad is the ambassasdorof Allah and Muhammad never lies.As a conclusion, the prophecy of Muhammad is universal. After Muhammad there will be no prophet. He is the lastprophet (hâtemü?n-nebî). As a paralel of this, Islam is the last religion. By mentioning proofs about this Murtazâ az-Zabîdî tries to prove that Islam is a universal religion, Muhammad is the last prophet and Muhammad was sent to allhumankind and gins. Zabîdî based his thesis on these arguments.Key words: az-Zabîdî, biography, ?slamic theology (al-kalam), Ithâf as-sâda, prophethood.