Türkiye - İran ilişkileri (1919-1938)

Abstract

Ortadoğu coğrafyasının iki büyük devleti olan Türkiye ve İran’ın yaklaşık 1000 yıllık siyasi ve kültürel İlişkileri bulunmaktadır. Geride kalan bu 1000 yıllık süreçte her iki ülkede de yönetim değişikliği olmuş ve bu değişimler iki ülke arasındaki ilişkileri etkilemiştir. Osmanlı Devleti ve Safevi Devleti arasında çok gergin olan bu siyasi ilişkiler 20. Yüzyılın başlarında her iki ülkede de yeni yönetimlerin başa gelmesi ile düzelmeye başlamıştır. İki ülke arasındaki siyasi ilişkilerin düzelmeye ve gelişmeye başlamasında Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk ile Kaçar Hanedanına son vererek İran’da yönetime gelen Rıza Şah Pehlevi büyük rol oynamışlardır. I. Dünya Savaşı sonrası ortak menfaat ve ortak düşmanlara sahip olan Türkiye ve İran karşılıklı olarak iyi niyetlerini ortaya koymuşlar ve yaklaşık beş asırlık siyasi çekişmeye son vermişlerdir. Çalışmamıza konu edindiğimiz dönemde Türkiye ve İran iki ülke sınırındaki Kürt isyanlarına ve İngiltere’nin bölgedeki yayılmacı siyasetine birlikte karşı koymuş ve başlattıkları siyasi, ekonomik ve sosyal ilişkiler neticesinde bu günkü Türk-İran dostluğunun temelini atmışlardır. Çalışmamıza konu edindiğimiz Türkiye ve İran ikili ilişkilerde olduğu gibi bölgesel ilişkilerde de birlikte hareket ederek Sâdâbad Paktı ve daha sonra Bağdat paktının oluşmasına öncülük ederek bu konudaki çaba ve gayretlerini her fırsatta göstermektedir.

Turkey and Iran, which are the two strong power of the Near East, has political and cultural relations for almost 1000 years. In this 1000 years period, both of the countries had administrative changes and these changes effected the relations between the two countries. The taut relations between Ottoman State and Safavids replaced with friendly relations after the new administrations of both countries. At the improvement and development of the relations Mustafa Kemal Ataturk who is the founder of the Republic of Turkey and Riza Shah Pahlavi who gave an end to Kachar Dynasty and came to the administration in Iran played great role. Turkey and Iran which have common interests and enemies showed their good purposes and gave an end to the rivalry of 500 years. In the period we study on, Turkey and Iran resisted to the Kurdish rebellions at the borders and to the spreading policy of the UK in the region together and with the political, economic and social relations they founded today’s Turkey- Iran friendship. As the mutual relations of Turkey and Iran which we study on, they also moved together in the regional relations and one can see the leadership of these two country in the foundation of Sadabad and Bagdat Pacts.