Divanü Lügati't Türk ve anadolu ağızlarının söz varlığında ortaklaşan fiiller

Abstract

Bu tez Orta Türkçe döneminin en önemli eserlerinden biri belki de birincisisayılabilecek bir eser olan Dûvânü Lügâti't Türk dizinindeki fiillerin Anadoluağızlarındaki devamlılığını ve bunun neticesi olarak da ortaklaştığını ortayakoymak için hazırlanmıştır.Çalışmamızda ağızlar yönünden ana kaynak olma vazifesi DerlemeSözlüğü'nündür; fakat müstakil ağız kaynaklarının sözlük kısımlarına dabakılmıştır.Bu çalışmada öncelikle Dûvân ve Anadolu ağızlarının söz varlığının fiil kısmınınortaklaşan unsurları için karşılaştırmalı bir sözlük hazırlanmıştır. İncelemeler busözlük üzerinde temellendirilmiştir.Ortaklığın belirlenmesinde en önemli kanıt ve yardımcılar fonetik hadiselerolmuştur. Fonetik hadiseler aslında dilin değişmezliğini, dayanıklılığını ortayakoyan unsurlardır. Bu noktadan hareketle birinci bölümde, ortaklaşan fiiller fonetikaçıdan incelenmiş ve gruplandırılmıştır.Çalışmanın ikinci bölümünde ise, fiiller anlam bilgisi bakımından incelenmiştir. Bubölümde yerleşik anlam bilimi çalışmalarından farklı olarak ?çok yönlü değişme?ve anlam değişmelerinin alt başlığı olarak da -çok anlamlı fiiller düşünülerek- ?1.ve 2. dereceden? anlam değişmeleri başlıkları da eklenmiştir. Sözlük kısmıyla ilgilifarklılık arz eden durumlar bu kısımda belirtilmiştir.Üçüncü bölümde ise, incelemelerin üzerine inşa edildiği ?Karşılaştırmalı Sözlük?yer almaktadır. Dûvân ve ağızlarda 707 fiilin ortaklaştığı görülmüş ve bu fiillerkullanıldıkları yerlerle birlikte kaydedilmiştir. Ağız kaynaklarına mümkünolduğunca bağlı kalınmıştır.Bu çalışmada geçmişten günümüze geniş bir söz varlığı mirasının aktarıldığı veağızlarda kullanıldığı saptanmıştır. Fiillerin bilinen dayanıklılıkları tekrar açığaçıkarılmıştır. Ağızlarda art zamanlı unsurların eş zamanlı hale getirildiğibelirlenmiştir. Bu durum da farklı tabakaların varlığına işaret etmek demektir.Bunlar Kıpçak Türkçesi ve Azeri Türkçesi ses özelliklerini gösteren fiillerde dekendini göstermektedir.Anahtar kelimeler: Dûvânü Lügâti't Türk, Derleme Sözlüğü, Fiiller, SesOlayları, Anlam

This thesis is prepared to determine the continuity and -a result of this- company ofverbs in the work which is the one of the important works of middle Turkish termmaybe the most important one as Dûvânü Lügâti?t-Türk and Anatolian dialectsIn this work, from the point of dialects, main work is Derleme Sözlüğü; but forcomparison, lexicon parts of other distinctive dialect works are examined.Firstly for this work, a comparative lexicon is prepared for the shared componentsof verb parts of vocabulary in Dûvân and Anatolian dialects. Studies are based onthis lexicon.The most important evidence and helpers, for determing this company, arephonetic events. In fact, phonetic events are the elements that expose theunchangability and endurance of language. In respect of this reality associated verbsare examined and classified according to phonetic events.In the secoond part of this work, verbs are examined according to semantic. In thispart, as being different from accustomed semantic studies, -by thinking of the verymeaningful verbs- ?change with many sides? and ?changes on the 1. ve 2.degree?titles are added.In third part, there is a comparative lexicon that studies are based on. In lexicon,dialect works are dependent on, as possible. Relation with this part, the conditionsthat points out difference, are made clear in semantic part, anyway. 707 sharedverbs are determined in Dûvân and dialects and registered with the areas that theyare used.In fact, in this work it is observed is that a wide vocabulary heritage is transferedfrom past to today and is used in Anatolian dialects. Endurance of verbs that isknown, again is documented.It is determined that diachronic elements is made synchronous in Anatolian dialects.This means indicating existence of different stratums. This is made clear the withverbs that Azerbaijan and Kıpchak Turkish?s phonetic features.Keywords: Dûvânü Lügâti?t Türk, Derleme Sözlüğü, Verbs, PhoneticEvents, Meaning