XVII. yüzyıl alimlerinden Muhammed b. Hamza Güzelhisari’nin ezharu’t-tenzil adlı tefsirinin incelenmesi

Abstract

Muhammed b. Hamza Güzelhisârî, XVII. yüzyıl sonlarında Aydın'da yaşamış, müftülük yapmış bir Osmanlı âlimidir. Müellifin çok sayıda fıkıh risalesi bulunmaktadır. Güzelhisârî'nin, üzerinde çalıştığımız tefsir alanındaki yazma nüshaları bulunan müstakil eseri yanında, farklı alanlarda eserler kaleme alması onun velud bir âlim olduğunun göstergesidir. Yazma eser incelemesi olarak ele aldığımız ?Ezhâru't-Tenzîl? adlı bu eser, müellifin Fatiha Sûresi'nden Nas Sûresi'ne kadar sırasıyla seçerek oluşturduğu bazı sûre ve âyetlerin tefsirini içermektedir. Müellifin seçtiği âyetler genellikle inançla ilgili konuları içermektedir. Tefsir edilen âyetlerin günümüzde de sıkça okunan sûre ve âyetlerden oluşması dikkati çeken diğer bir konudur.Müellifin Beyazıt Devlet Kütüphanesi'nde bulunan Ezhâru't-Tenzîl adıyla kayıtlı eserinin incelediğimiz nüshasının dışında dört nüshası daha bulunmaktadır. Bunlardan üçü Süleymaniye Kütüphanesi'nde diğeri yine Beyazıt Devlet Kütüphanesi'nde bulunmaktadır.Muhammed b. Hamza Güzelhisârî tefsirini, Taberî, Zemahşerî, Fahreddin Râzi, Kadı Beydâvî ve Ebûssuûd tefsirleri gibi önemli eserler başta olmak üzere pek çok kaynaktan yararlanarak oluşturmuştur.Müfessir Ezhâru't-Tenzîl'de âyet ve hadislerle tefsire öncelik vermiştir. Bunun yanısıra dirayet tefsirinin temel dayanaklarından sayılan dil bilim, fıkıh, kelâm, münâsebâtu'l-Kur'an, hurûf-i mukattaa ve fedâilu'l-Kur'an gibi konularla ilgili bilgiler ışığında, bu bilgileri yorumlamak sûretiyle eserini oluşturmuştur. Bizde müfessirin âyetlerin yorumunda izlediği bu metoda bakarak Ezhâru't-Tenzîl'in dirayet tefsirleri arasında sayılabileceği kanaati hasıl olmuştur. Onun tefsirinin özelliklerinden biri de lügavî izahlara ve kelam ilmine dair konulara çok geniş yer vermiş olmasıdır. Bunun yanında son dönem Osmanlı tefsir özelliklerini yansıtması eserin tespit ettiğimiz diğer bir yönüdür.

Muhammed b. Hamza Güzelhisarî, who lived at the end of XVII. century in Aydın and worked as mufti, is one of the Ottomans scholars.He has written a lot of tractates over canon law.He has many other works on different subjects aside from the one we study which shows how prolific a scribe he is.Ezharüt't Tenzil, which we examine as a written work, includes commentary of chosen verses from the chapters Fatiha to Nas. The writer mostly had chosen the verses which explain the belief. It is also worth mentioning that the chosen verses are the ones nowadays most frequently read.Aside from the one we study which in the Beyazıd state library, this work has four more copies; three of them are in the Süleymaniye Library and one as this one in the Beyazid State Library.Writing his commentary, Muhammed b. Hamza Güzelhisari, benefited from commentaries like Taberi, Zemahşeri, Fahreddin Razi, Kadı Beydavi ve Ebussuud beside many more important sources.The Scribe , in the Ezharu't Tenzil , puts most emphasis on hearsays and verses from the Qur'an.While writing his commentary he followed the way of explaining the linguistics, canon law, science of lecture, Munasebâtu?l-Quran, Hurûf-u Mukattaa, and Fezailu Qur?an which are considered to be the tenets of acumen commentary.Looking at the method he followed in his commenary gives us the conviction that Ezharu?t Tenzil can be considered one of the dirayet commentaries.one of the features of his comentary is that his extendend explanation on kalam and explanations on lugavi .In addition, its another aspect is that it reflects the features from last period of Ottoman commentaries.