VIII. yüzyıl ile XI. yüzyıllar arasında Horasan’ın dini ve sosyal yapısı

Abstract

Horasan bölgesinin taşımış olduğu öneme binaen yapılan bu çalışmada bölgenin Ortaçağdaki ehemmiyeti ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bölgenin kuzeyinde iki önemli dağ Elbruz ve Pamir sıradağları Hindukuş dağlarına uzanır. Güneyde Deşt-i Lut ve Deşt-i Kevir adında iki büyük çölü barındırır. Bölgede akan Ceyhun, Belh, Herat gibi önemli nehirler bölgenin tarımsal yönüne hayat verirler. Ortaçağda her yerde olduğu gibi Horasan bölgesinin ekonomik yapısı da temelde ziraata dayanıyordu. Bundan dolayı tarım ve hayvancılık gelişmişti. Bu bölgede biten ürünler olarak tahıl ve pamuğun yanı sıra ipek yetiştiriciliği de öne çıkmaktaydı. Hayvancılık olarak büyükbaş ve küçükbaş hayvancılıkla beraber, deve yetiştiriciliği de bölgede yapılmaktaydı. Bütün bu ürünlerin ortaya çıkarmış olduğu bir ticari potansiyel vardı. Coğrafi ve ekonomik yapı bölgenin kendisine has bir idari yapısının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Horasan sosyal yapısı ve burada yaşayan insanların mizaçları, coğrafyanın naifliği ve verimliliğin etkisi ile şekillenmişti. Bundan dolayıdır ki bölgenin sağlıklı havası, mükemmel suyu, toprağı hünerli sanatkârları, uzun boylu geniş omuzlu, sadık ve narin insanlarından övücü sözlerle bahsedilir. Bölgenin kavşak noktada olması sürekli göçlere maruz kalmasına neden olurken, bu durum bölgenin sosyal yapısına nüfuz etmiştir. Yaşanan bu göçler sadece bölgenin etkin yapısında değişikliğe neden olmamış, ekonomik ve kültürel hayatını da şekillendirmiştir. Aynı zamanda İslam fetihleri ile birlikte bölgenin sosyal yapısında bir değişim bariz olarak görülmekte ve bölgede sosyal yaşam yeniden şekillenmekteydi. Din, ilk insanlardan itibaren insanın hayatında var olmuştur. Sosyal hayat varlığını bir anlamda dine ve dinsel yapıya borçludur. Horasan'daki dini yapı diğer bölgelere göre az çok farklılık arz ederdi. Araplar İran bölgesini fethetmeden evvel de buradaki dinlere yabancı değillerdi. Nitekim Araplar içerisinde Mani, Mazdeizm ve Zerdüşt inanırları da vardı, özellikle Temimi Arapları arasında Zerdüştî inanırların varlığına rastlanır. Bölgede başta semavi dinler olan Yahudilik ve Hristıyanliğ'ın yanı sıra Zerdüştilik (Mecusilik), Maniheizm, Budizm ve Şamanizm gibi din ve mezheplerin varlığı görülmektedir. Bölgede yürütülen yoğun tebliğ faaliyetleri bölgenin hızla İslamlaşmasını sağlarken, aynı zamanda bölgede mezhepsel bir yapıyı da ortaya çıkarıyordu. Bölgedeki bu mezhepsel yapı ve her bir mezhebin faaliyetlerinin toplum üzerindeki etkisi görülmektedir. Ayrıca diğer İslam coğrafyalarına paralel bir biçimde bölgede tasavvufun ortaya çıkışı görülmektedir. Bu akımın bölgenin sosyal hayatına deruni etkisi hissedilmektedir. Son olarak bölgenin dini ve sosyal yapısında etken olan Zındıklık meselesine değinilmiştir. Bu çalışmada öncelikli olarak Arapça, İngilizce ve Türkçeye çevrilmiş ana kaynaklar değerlendirilmiştir. Ayrıca İngilizce, Türkçe ve Arapça tetkik eserlerden, İngilizce ve Türkçe hazırlanan Ansiklopedi maddeleri taranarak istifade edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Horasan, coğrafya, din, sosyal, İslam, mezhepler, tasavvuf.

In this study, the region of Khorasan in virtue of importance in the Middle Ages was moved to try to determine significance. Hindu Kush and Pamir mountain range north of the region's two major mountain Elbrus mountains stretches. The south and Dest Dest-i-i-Lut desert Kevir has two large harbors. Ceyhun flowing across the region, Balkh, Herat, such as the agricultural aspect of the region's rivers give life. The economic structure of the Middle Ages, as everywhere in the foundation of Khorasan was based on agriculture. Therefore, developed agriculture and animal husbandry. Finished products in this region as well as grain and cotton as well as silk production to come forward. With cattle and sheep in livestock husbandry, and camels were being grown in the region. All of these products revealed that there was a commercial potential. Geographical and economic structure of the region has resulted in the administrative structure of its own.Khorasan social structure and temperaments of people living here, with the effect and efficiency of naifliği shaped by geography. Therefore we healthy air of the region, excellent water, soil, skilled craftsmen, tall, broad-shouldered, loyal and gentle man 'mentioned in laudatory words. While the intersection point of the region to be exposed to continuous migrations, it has permeated the social structure of the region. This migration resulted in a change in the structure of the active region did not only, also shaped the economic and cultural life. At the same time, the Islamic conquests of the region are seen as the obvious change in social structure and social life of the region re-shape.Religion is man's life, from people who have been there first. In a sense, owes its existence to religion and religious structure of social life. Khorasan religious structures would differ less than in other regions. Before the Arabs conquered Iran in the region where they were not foreign religions. In fact, the Arabs in the Mani, had Mazdeism and Zoroastrian believers, especially among the Arabs of Temimi found in the presence of Zoroastrian believers. Abrahamic religions, especially Judaism and Hristıyanliğ'ın in the region, as well as Zarathustra (Majus), Manichaeism, Buddhism and Shamanism is the existence of such religions and sects. The intensive activities in the notification area of the region İslamlaşmasını quickly, while at the same time in the region also revealed a sectarian structure. Denominational structure and activities of each denomination in this region shows the effect on society. In addition, in parallel with other Islamic areas in the region is the emergence of Sufism. Social life of the region felt the effect of this movement inward. Finally, the region, the issue of religious and social structure, which is a factor Zındıklık mentioned. In this study, primarily in Arabic, English and Turkish, were the main sources translated. In addition, English, Turkish and Arabic works of investigation, English and Turkish are scanned items have been benefiting from the Encyclopedia. Keywords: Khorasan, geography, religion, social, Islam, sect, mysticism.