Sakarya ili Geyve ilçesi Osmanlı dönemi mezar taşları

Abstract

Türk Sanatının önemli yapı taşlarında biri olan mezar taşları Türk sanatı içerisinde incelendiğinde toplumsal, sosyolojik ve tarihi açıdan birçok alana ışık tutmaktadır. Kültürümüzün genel özelliklerini yansıtan önemli değerler içerisinde yer alan Mezar taşları Türk sanatının gelişimine katkısı ve günümüz toplumsal yaşamın kökleriyle bağlantısının kopmamasını da sağlayan önemli unsurlar içerisinde yer alır. Bu açıdan değerlendirildiğinde mezar taşları sadece bir sanat eseri olma özelliğinin yanı sıra, kültürümüze ışık tutan ve geleceğin tapusu olma özelliği ile de incelenerek koruma altına alınması gereken önemli bir tarihi belge niteliğindedir. Bu açıdan mevcut mezar taşlarının incelenmesi, tescillenerek tespit edilmesi gerekmektedir. Bu amaçlar doğrultusunda seçilen Geyve ilçesi Osmanlı dönemi mezar taşları, konulu tez çalışması meydana getirilmiştir. Çalışmanın ilk aşamasını oluşturan kaynak taramasından sonra tezin temelini oluşturan mezar taşlarının incelenmesi, mezarlıkların taranması, fotoğraflarının çekilmesi ile katalog kısmı oluşturulmuştur. Katalog kısmının tamamlanması ile çalışmanın diğer bir aşaması olan mezar taşlarının değerlendirilmesi aşamasına geçilmiştir. Bu aşamada taşlar malzeme, biçim, teknik, motif ve komposizyon özellikleri değerlendirilerek tanıtılmıştır. Bu tespitler sonucunda Geyve merkezde yer alan ve Geyve'ye bağlı köylerde yer alan taşların tespit edilmesi ile toplam yüz yirmi dokuz mezar taşı incelenmiştir. Bu taşlar ayak taşı ve baş taşı olarak ayrıldığında seksen dokuz adet baş taşı, kırk adet ayak taşı olduğu bunlardan on yedi tanesinin kadın baş taşı, bir çocuk baş taşı, geri kalan yetmiş iki adet mezar taşının da erkek baş taşı olduğu tespit edilmiştir. Mezar taşları tarihsel olarak incelendiğinde en erken tarihli taşın H.883/1478 tarihinde meydana getirildiği en geç tarihli taşın ise H.1349/1920 tarihleri arasında yer aldığı görülmektedir. Ancak bazı mezar taşlarındaki kırılma ve kitabe kısımlarındaki bozulmalardan dolayı taşların tarihi hakkında kesin bir bilgi verilememiştir. Çalışmanın diğer bir aşamasında ise taşlar ilk olarak kendi içerisinde sınıflandırarak ön bir değerlendirilmeye gidilmiştir. Bu değerlendirme de tarihsel ve biçim özellikleri, malzeme ve teknik özellikler, yazı, süsleme, motif, komposizyon ve başlık özellikleri olarak ayrılmıştır. Değerlendirilme sonrasında yer alan karşılaştırma bölümünde ise ilk olarak Osmanlı devletinin başkenti olan İstanbul'da yer alan taşlar ile Sakarya Geyve bölgesinde yer alan mezar taşları arasında değerlendirilmiş ve karşılaştırma yapılmıştır. Bu değerlendirmeler sonunda Geyve ilçesinde yer alan Osmanlı dönemi erkek mezar taşlarının başlıklarında kavuk, fes, sivri kemer, yuvarlak kemer kullanıldığı tespit edilmiştir. Kadın başlıklarında ise bitkisel tepelikler, sivri kemer ve tabla şeklinde meydana gelen kadın fes başlıkları kullanıldığı görülmüştür. Mezar taşları biçimsel açıdan dikdörtgen prizma gövdeli, silindir gövdeli, kare prizma gövdeli şahideler olarak belirlenmiştir. Mezar tipleri, şahideli açık toprak mezar ile çerçeveli toprak mezar olarak ikiye ayrılmıştır. Motif ve kompozisyonlarda ise erkek başlıklarında daha çok serpuşlar üzerinde geometrik şekiller ile bitkisel motifler yer alırken, kadın başlıklarında bitkisel motifler yoğun olarak kullanılmıştır. Malzemede genel olarak mermer, bazı örneklerde de taş kullanılmıştır. Yazı tipi sülüs, talik, rika, nesih hat şeklinde uygulanmıştır. Sonuç olarak Geyve ilçesi yer alan mezar taşlarında kullanılan malzemeden süsleme programlarına kadar İstanbul merkez örneklerine benzetilerek yapılmaya çalışılmıştır. Ancak İstanbul'daki örnekler esas alındığında sade bir işçilik gösteren bu örnekler birbirleriyle benzer özellikler göstererek İstanbul örneklerine göre bölgesel özellikler kazanmıştır. Osmanlı döneminde görülen batılılaşma etkisinin tesirinde kalan İstanbul örnekleri kadar olmasa da merkez örneklerinde yer alan özellikleri benimseyen, Geyve örnekleri de bu özelliklerin etkisinde kalmıştır.Anahtar kelimeler: Mezarlık, Mezar taşı, Geyve, süsleme

When Tombstones that is one of the important building blocks of Turkish art analyses in the art of the Turkish, sheds light sociological and historical perspective on many areas. The Tombstones which reflects the general characteristics of the culture, gets involved into important values providing to the development of Turkish art and the connection to the origins of modern social life. In that respect, The Tombstones is qualification of an important historical document which elucidate on our culture and need to be under protection with the distinction of being deed of the future.Therefore the existing tombstones should be determined and registered. Tombstones of the Ottoman period in the district of Geyve that selected in accordance with these purposes are constituted the subject of the thesis The first part of the study is literature search after that it is created the part of Catalogue by scanning the cemeteries and taking their photos. Following the completion of the catalog section, process begins evaluation of the tombstones. In this instance, Tombstones are introduced by interpreting in point of stones, forms, materials, techniques, motifs and composition characteristics. As a result of these findings, It is determined the total one hundred and twenty-nine by the detection of The Tombstone that locate in the center of Geyve and villages of Geyve district. When These stones are separated as the cornerstone of the foot and the head stone, is determined eighty-nine head stone and forty-foot stone, seventeen of them female head stones, one child headstone and the remaining twenty one male headstones The tombstones are examined historically brought no later than on the date of the earliest dated stone H.883/1478 place between the stone is seen that the H.1349/1920. However, in some parts of the gravestones and inscriptions distortions due to refraction and not given precise information about the history of the stones. Another study is a preliminary stage of evaluation of the stones was made by classifying the first time in itself. This assessment and the formal characteristics of the historical, material, and technical specifications, writing, decoration, motif, composition and properties are reserved for the title. Following the evaluation of the comparison section, the first capital of the Ottoman Empire in Istanbul and Sakarya Geyve Located in the stones evaluated and the comparison was made between the gravestones. These assessments located in the town at the end of the Ottoman period Geyve gravestones Titles male melon, fes, pointed arch, round arches were used. Women's titles in the herbal hills, occurring in the form of a pointed arch and table captions women fez was used. Tombstones formally rectangular prism-shaped, cylinder-shaped, square prism-shaped Sahid respectively. Burial types, tombstones framed by the open ground burial tomb is divided into the soil. Headgear motifs and compositions than the male headers on the geometric shapes and floral motifs, while the women's titles floral motifs were used extensively. Material in general, marble, stone is used in some cases. Font thuluth, postpone, rica, naskh calligraphy applied. As a result, programs Geyve decorative material used in the graves until the district headquarters in Istanbul tried to make an analogy with examples. However, based on samples taken in Istanbul simple examples of craftsmanship in Istanbul based on these samples showed similar characteristics to each other has regional characteristics. Examples of the influence of the effect of westernization in Istanbul during the Ottoman period until the remaining samples, the features available in the center, but not adopted, Geyve examples of these properties were affected.Keywords: Cemetery, Tombstone, Geyve, Ornament