XVI-XIX. yüzyıllarda Kuzeybatı Azerbaycan’ın Osmanlı Devleti ile ilişkileri ve kültürel bağlar : Car-Balaken örneği

Abstract

Kuzeybatı Azerbaycan XVIII. Yüzyıldan beri düşmanlara özellikle Ruslara karşı yapılan savaşların merkezinde yer almış bir bölgedir. Gülistan (1813) ve Türkmençay (1828) Antlaşmalarından sonra tarihi Azerbaycan'ın Car-Balaken (Car-Tala) bölgesine sahip olmaya çalışan Rusya İmparatorluğu soykırımlar ve sürgünler yoluyla buradaki Müslüman Türk halkını "temizlemek" için çeşitli yollara başvurdu. Rus Ordusu'nun askeri operasyonlarına liderlik eden Gürcü ve Ermeni generalleri işgal olunmuş Azerbaycan topraklarından daha fazla pay almak ümidi ile ülke halkını katletmekten de geri durmamıştır. XIX. Yüzyıl Müridizim Hareketi yıllarında Zagatala bölgesinin ahalisinin hiçbir şekilde korkmadan, gerçek Cihat aşkıyla haçlı ordusu önünde kefen giyerek sergilediği tarihi kahramanlıkların dünya tarih sahnesinde eşi benzeri yoktur. XVI. Yüzyılda Osmanlı Devleti'nin Şark Saferi sırasında Safevi Devleti'ne karşı ayaklanan, Osmanlı'yı kendine din kardeşi olarak gören ve yardım elini uzatan, daha sonraları XVIII. Yüzyılda Osmanlı'nın Azerbaycan'ın Kuzeybatısında gözü, kulağı olmayı başaran, XIX. Yüzyılda ise kültürel bağlamda kalbi Osmanlı ile atan bu bölgenin tarihi gerçekten araştırılmaya değerdir. Tarihsel eylemler, kültürü oluşturan temel unsur olarak bir bölgenin şekillenmesine sebep olmakta ve manevi kültürün hudutlarını belirlemektedir. Kafkasya'da Müslümanların dini hayatının şekillenmesinde Osmanlı etkisi bunun bir örneği olarak kabul edilebilir. Kafkasya'nın büyük bir kısmını Anadolu'ya bağlayan köprüler hep bu temeller üzerinde atılmış, maddi ve manevi değerler dolayısı ile bölgeyi İslam Medeniyeti'nin bir parçası haline getirmiştir. Anahtar Kelimeler: Zagatala, Car-Balaken Cemaatliği, Car-Tala, İlisu Sultanlığı.

Jar-Balakan, Sultanate of Ilisu of the north-west of Azerbaijan has been a battle field against enemies, especially Russians since the 18th century. After the conclusion of the historical Gulistan (1813) and Turkmanchay (1828) agreements, Russian Empire used various manoeuvres to carry out ethnic cleansing of local Muslim Turkic peoples by means of genocides and banishment in order to dominate over the north-west regions of Azerbaijan. Georgian and Armenian generals that lead military operations of the Russian Army mercilessly invade the territory of the country in order to tear away more lands from the occupied territories. Historical heroism that people of Zagatala regions demonstrated fearlessly, without avoiding from death before crusaders during the Muridism movement of the 19th century, is unique in the world history. The history of this region is worthy to be researched since the region rebelled against Safavids State during the "East Journey" of the Ottoman Empire in the 16th century it considered Ottomans as a brother in religion and supported them, almost it was a main contact point in the north-west of Azerbaijan, even though sometimes due to controversies existed between the parties resulted stagnations in relations, was culturally tied with Ottomans in the 19th century. Historical movements give rise to shape the region as a main element to essential for culture and they determine the limits of moral culture as well. The role of the Ottoman factor to shape the religious life of the Caucasus is a mere example of it. The links to connect main part of the Caucasus to Anatolia always have been established on these basics, tangible and moral values indirectly make this region as a part of Islamic culture. Key Words: Zagatala, Jar-Balakan Community, Jar-Tala, Ilisu Sultanate.